CHEGUEI A Joseph Mitchell a través de Abott Joseph Liebling. Ambos son dous heroes dese periodismo norteamericano máis atento ao cheiro a calamares e cervexa derramada dun bar de mariñeiros que á cotización do rodaballo ou ás queixas polo estado dos amarres. Mentres Liebling era repoludo, alegre e hedonista; Mitchell é un dandi de traxe e sombeiro, esvelto, sobrio e reflexivo, que amaba a novela Ulises de James Joyce. El fondo del puerto recolle crónicas ao redor dos peiraos de Nova York. Mitchell escribiunos para The New Yorker nos anos 50. Daquela a pesca era un negocio notable. Agora non desapareceu, pero quedou na porta traseira polo empuxe da industria.
Hai unha historia relacionada que me gustaría contarlles. Procede de cando os irmáns Bergantiños emigraron á cidade. Contan no seu Guitiriz que compraron unha ambulancia de segunda man. O motor aínda ruxía coa voz de Frank Sinatra e podía colller unha boa velocidade na contorna de Central Park. Cada madrugada, por volta das cinco, saía velocísima do porto coa sirena berrando coma unha soprano atrapada nun incendio. A ambulancia paraba diante das peixerías. Abrías as portas da furgoneta. En vez de unha padiola, había caixas de pescado. Os seus rodaballos eran os máis frescos. O resto, ben o recordan, foi que José Carlos tivo problemas coa xustiza despois de que se descubrirse que contratara un pintor chinés para reproducir obras de arte abstracta, tanto Rothko como Pollock, que parecían verdadeiramente orixinal.
O libro de Joseph Mitchell comeza por onde deberían empezar todos os libros: pola comida. Na primeira páxina o cronista está sentado facendo "un almorzo de ovos revoltos con arenque afumado, unha tortilla de ovas de sábalo e unhas vieiras frescas con panceta". Leopold Bloom, o personaxe de James Joyce almorza ovos con xamón, pero nunca come ovos se hai sequía porque as galiñas precisan de moita "auga doce pura" para que os seus ovos sexan saborosos. Outras mañás come ril de cordeiro fritido en manteiga cunha caricia de pementa negra.
Louise, o dono do bar que frecuenta Joseph Mitchell, procede de Recco. É unha vila mariñeira cercana a Xénova, na que hai debuxos de peixes nas fachadas para manter as casas impermeabilizadas do mal de ollo. Manteñen as artes de pesca do xeito tradicional, mesmo os romanos do século III poderían usar as súas redes porque saberían cómo manexalas. Os mariñeiros que saen faenar polos fondos onde está a Atlántida teñen levantado aparellos con algún anel de ouro enferruxado e verdoso que representa o tridente de Neptuno.
Neste punto da obra lin sobre as figueiras: "As persoas e as figueiras medran máis fortes onda a auga salgada". Ese dito corría tamén polo Ribadeo da miña infancia. No meu barrio, que estaba no campo ás aforas da vila, había tres figueiras. Unha daba uns figos pálidos e dun sabor meloso. As outras daban froitos negros. Cando se lles fería a pel desde figos víase unha pulpa rosada e violácea. Os vellos dicían que as sementes desas figueiras tiñan na orixe nun vento africano que soprara durante días unha primavera de finais dos anos 50.
Louise Glück, a poeta e premio Nobel que faleceu o mes pasado, conta no poemario El iris salvaje (Visor) que plantou unha figueira en Vermont, "o país se verán". "Era unha proba: se a árbore vivía/ demostraría a túa existencia". No final do poema, que se chama Vésperas, recoñece que "o inmortal figo non soporta as viaxes". Glück gardaba o pouso incrédulo de quen ten visto todo. Cando lle deron o Nobel ela colleu o teléfono a un periodista, pero logo lle informou de que lle concedía dous minutos de preguntas e repostas, unicamente dous, porque tomar o seu café matutino lle proporcionaba máis satisfacción que o galardón sueco. Dores Tembrás e Antía Otero xa nos permitiron ler a esta poeta cando publicaron Ararat en Apiario: "Nacín cunha vocación/ dar testemuña/ dos grandes misterios".
Na fertilidade hai misterio. Ás veces esixe rituais para ser favorecida polos ventos. Nos anos 50 os rabinos ortodoxos de Nova York seguían practicando ritos de fertilidade en outono, para o que recorren aos salgueiros. Eles e os ancianos máis respectados da comunidade paseábanse en parellas polas acequias e as beiras das marismas. O rabino inspecciona as árbores e arranca as pólas máis axeitadas. Os vellos amañan as pólas e van amoréandoas amablemente en bolsas de papel que manteñan a humidade e a respiración das follas e a vara.
Ese tipo de detalles eran habituais. Os vendedores de amorodos de Sandy Ground, onde tamén se daban ben as rosas, mandaban caixas aos mercados da cidade en barcos de vapor que esvaraban cara á ría. Cada caixa levaba dúas follas de parra verdes que remarcaban o vermello dos amorodos.
Na ría de Ribadeo hai ostras, máis ben cara ao fondo do estiario, que é un ámbito máis protexido. Os holandeses chamaban a Manhattan a Illa das Ostras, porque tiñan viveiros naturais ao redor de toda a costa. O negocio funcionou durante todo o século XIX a pleno pulmón. Despois, moitos viveiros quedaron abandonados. Estes meses nos que asoma o frío son os mellores para comer ostras porque están hibernando e a carne amolece. Os vellos traballadores do sector que foran despedidos adoitaban ir ás instalacions solitarias en inverno para darse un banquete de ostras. Camiñaban entre os madeiros e comprobaban que a auga estivese abondo fría como para que os moluscos estivesen "durmidos".
Outro espertar prodúcese cada outono entre as anguías macho na baía de Nova York. Joseph Mitchell explica que as únicas anguias que viven na estiario durante todo o ano son machos. As femias medran nas augas doces de ríos, regatos e estanques ata acadar a idade adulta, entre os sete e os trece anos. "Cada outono, milleiros e milleiros de femias adultas descenden polos ríos que desembocan no porto" para o encontro de corpos e almas de anguías. Resultoume sorprendente que Nova York teña tamén a súa Costa da Morte. É Bock Island, onde naufragaron centos de barcos ao longo dos séculos. "Os seus habitantes tratan con frialdade aos forasteiros e con hostilidade aberta aos mariñeiros que faenan nos caladoiros que rodean a illa", describe Joseph Mitchell.
Os habitantes de Block Island patrullaban as praias armados cunhas pértigas rematadas nun gancho para recoller os regalos que lles fai o mar coas desgrazas dos mercantes. As varas tiñan todas a mesma lonxitude, ata que chegou á illa un párroco que confiara no costume de ser alimentado polos donativos dos fregueses. Os veciños carecían de cousas e de vontade para repartir co cura, polo que lle deron un gancho tres centímetros máis longo.
