O domador de cabalos voadores

Quique Alvarellos vén de publicar Semente de mencer, o primeiro volume que reúne os poemarios publicados por Darío Xohán Cabana (1952-2021) entre os anos 1970 e 2006. O seu primeiro libro de poemas, Verbas a un irmao, foi a  semente dunha triloxía fondamente enraizada na terra que o viu nacer, e que se completaría con Home e terra e Romanceiro da Terra Chá. A edición é de Anxo Angueira, unha sabia garantía. A iniciativa é ideal porque Darío sempre pastoreu libros. Leunos, escribiunos, traduciunos, editounos,  coidounos. 

 Mesmo houbo de domesticar a bestia poderosa da Comedia, adxetivada por Bocaccio como divina. Dante desafiárao, advertíralle desde principios do século XIV que a súa poesía era imposible de traducir pola complexidade da métrica. O poemario do florentino está escrito en terza rima, un encadenamento rítmico e semántico difícil de desmontar en dialecto toscano para montar en lingua galega. Darío estaba convencido das posibilidades do galego para armar esa arquitectura. 

Sendo cativo soubo que os cabalos teñen a maxia de poder voar. Aprendeullo Don Quixote cando montou en Clavileño para combater o xigante Malambruno atravesando marabillas cósmicas naquel equino de madeira. Sancho teme que estean facendo o ridículo: “¿Qué dirán mis insulanos…?”.  O Relámpago Insulano foi o primeiro equipo infantil do seu Cospeito natal. Darío foi quen o organizou e o nomeou. Gustáballe máis a unión pola base, a enerxía do grupal, que o deporte.

Xa de adulto seguía xogando a vaqueiros e indios no sofá, vendo películas do Oeste coa familia, na casa que el mesmo construíra.

Se os cabalos son capaces de levantar as patas dianteiras e cabalgar polo aire, Darío soubo que el podía reescribir a Comedia en galego. Florencia, a cidade que herdou a Dante, agradeceulle coa Medalla de Ouro, unha consideración que trascende todo valor das deportivas.

Na mocidade descubriu a súa valentía e tamén o seu valor. Unha mañá saía da casa da madriña, en Lugo, para ir a clase. Ela sorprendeuse ao velo coas zapatillas de andar pola casa. Darío riu. "Ben sabes, madriña, os xenios somos así”, respondeu.

 Pero non quixo ser o rei, nin sentar no trono solitario. A mediados dos anos 90 contou a historia dun príncipe que renunciaba á coroa para converterse en republicano, por ser un máis unha sociedade sen xeraraquías. O príncipe preparaba oposicións a bibliotecario.

Aprendera o poder dos libros na casa. Presumía de que o pai, Ricardo, tiña "máis libros que o cura". A maioría era literatura do Oeste. A outra fonte da que manaba a lectura era o padriño, que lle levaba novelas de Verne e Dumas que compraba nas librerías de Lugo. Dumas foi unha constante. Trouxo os seus tres mosqueteiros ao galego.

Mantivo as mesmas ideas, firmas e limpas desde que xogaban ás armas cos amigos. As guerras mundiais aínda fumegaban en Europa, pero as batallas que lideraba Darío  arredor da súa casa acontecían na Serra Mestra e na Habana de Batista sobordada polos revolucionarios de Fidel. Darío reservábase o papel do Che Guevara, un activista inacababale. O Che era incapaz de acomodarse a xestionar o poder mentres quedase algún entuerto por desfacer ao lombo de Clavileño. 

Seguindo esas dúas referencias, que el miraba como heroes, Fidel e o  Che, vai interiorizando o marxismo e o latexo do independentismo. Un primeiro impulso meteuno n aUPG En 1968 deu corpo á intuición que o guiaba e ingresou na UPG. Durante anos militou coa mesma entrega que o singularizou. Moitos anos máis tarde pasouse á FPG, canda Ferrín, o seu camarada nas letras e nos compromisos.

Os libros estiveron cerca, memos empezou a vivir deles sendo aínda a sombra dun adulto. Tras rematar o bacharelato en Lugo marchou a Vigo aprender o oficio editorial en Castrelos, da man de Xosé María Álvarez Blázquez. Darío recoñecía que fora un mestre fundamental, que lle ensinara cómo ler con intensidade os poetmas medievais, que lle aprendera a interesarse pola historia e pola filoloxía e, sobre todo, algo que o poeta consideraba arduo de aprender, como era ser paciente.

En 1975 regresara a Lugo. Continou vendendo libros casa por casa, coa paciencia adquirida na mestría de Blázquez e o convencimento da bondade da lectura que lle inculcara Ricardo. Además de vendedor, traballou como liberado sindical, como policía municipal en Corcubión e, máis tarde, como empregado municipal en Lugo.  Empezaría de bedel dun auditorio e acabaría como responsable de publicacións. Evitou vivir unicamente da escrita. Prefería escoller cando e sober qué fantasiaba.

Darío recoñecía que lle gustaba durmir, como se ese pracer tivese que ser confesado. Nas fins de semana demorábase na cama. Dedicaba as mañás ao obradoiro de carpintería, onde fabricaba os mobles da casa que levantara. Carpinteiro por necesidade sentimental, tamén podaba árbores.
Recoñecía que Dante podía enervalo cando o traducía a Dante, unha tarefa na que poñía unha obstinación extrema.  O amor por Amelia conseguía apacigualo.