O historiador fonsagradino Pegerto Saavedra contoume esta anécdota tomando un ribeiro no bar El Asesino, fronte á facultade compostelá de Historia. O académico explicoume que os galegos sumaban o 13 por cento da poboación española no século XVII, cando agora non chegamos a metade. Había potencial nos coiros, nas terras e na pesca; pero os señores esqueceron de facer a revolución industrial e gastaron as plusvalías en erixir pazos para a vida mundana e igrexas para a vida celestial. Quedamos afectados de raquitismo económico, pero temos un barroco único no concerto das nacións.
Vou agora conducindo o Ford gris pola Ribeira Sacra, paisaxe medular de Galicia. Penso no seu barroquismo: as montañas en pendente por veces violenta; os ríos escapando á asfixia dos abismos; os viñedos, retortos e negros de inverno, e a estrada que obriga a xirar a esquerda e dereita sen outra intención que facer metonimia da aspereza do mundo. As igrexas, contrariamente, son románicas, fortes e certas. Alivian de sombras o verán nesta terra, tan poderoso; cando as vides restitúen o verde que se extraviara na outonía.
O pensador Eugenio D'Ors foi un barroquista tardío. Escribía paseando polo despacho, ditando a unha secretaria. Ao final, quedaba mirando para o teito:
—¿Le parece que el texto ha quedado claro, señorita?
—Pienso que sí, don Eugenio.
—¡Pues oscurézcalo, oscurézcalo!
Os seus lectores non eran sacerdotes foráneos pasmados ante as confesións dos labregos barrocos que atoparan en Galicia. Cando observaban a fachada do Obradoiro ardendo en pedra ou a escaleira de Bonaval, xirando nun eixe infinito, os crentes entendían que soamente a arquitectura suntuaria aseguraba a Salvación. Como eles non podían nin soñar con comprala para si en palacios ou templos probaban con enrocar a linguaxe e transmutar fornicar en trevellar.
Os pazos constrúense agora brancos e acristalados. Entren vostedes na Coruña en dirección ao porto e miren cara á esquerda, onde vive a nosa escasa gran burguesía, pensen nos hábitos monacais que propón o modisto medievalista Adolfo Domínguez ou miren as propostas de menaxe que fai Marta Ortega en Zara Home. Responden a unha mentalidade protestante, severa e piadosamente nórdicas. Pero esa estética de hospital xeral está anticuada.
O espírito do tempo volver ser barroco en Galicia. Estamos de volta no século XVII: escasean as oportunidades, aumenta a desigualdade social, o pasado perdeu a solidez para impulsar o futuro, predomina a exhibición pública do corpo, o mundo volveuse un espectáculo. Sentimos pánico de ser substituídos por unha versión máis eficaza, implicada e barata de nós.
A ameaza xa non é o herexe, o infiel, o indio, o reformista ou o bandoleiro. Agora é o africano, o transexual, o independentista, o okupa, o timador de Wallapop, o lituano que nos extorsiona co virus do correo electrónico que nunca debimos abrir, a intelixencia artificial que nos fai unha trepanación laboral; os novos peixes que entraron na auga mansa e luminosa da nosa peceira. Sentimos medo, ansiedade e soidade. Enchemos o baleiro con conversas infinitas nas redes sociais. Laretamos para negar que non hai ninguén ao outro lado.
Todos somos Felipe V contemplando cómo arde o Palacio Real de Madrid na Noiteboa de 1734. Era a súa residencia, o templo da Casa de Austria, o obradoiro de Velázquez, o museo privado con pinturas de Tiziano e Rubens que arderon ata ser memoria en cinza.
As artes máis populares do Barroco foron tres. Dúas baratas –o teatro e a oratoria– e unha custosa –a notoria arquitectura–. O teatro eran os discursos, as homilias, as prédicas, os exercicios espirituais. Son Chévere con Curva España –as infraestruturas inútiles– ou N. E.V.E.R.M.O.R.E –a catástrofe ambiental–, Sarabela con Arraianos –a fronteira difusa– ou Asemblea xeral –a enfermidade global–. Na oratoria triunfaban o discursos, as homilias, as prédicas, Grande Amore –a pena inexplicable–, Ortiga –a festa banal con Pili Pampín, a noiva eterna que estrea velo de tul–.
Os templos superaron no século XVIII ás pequenas igrexas parroquiais levantando os teitos en cúpulas maxestuosas a cincuenta metros do chan. A inmensidade das catedrais amosa a potencia física e o podería mental dos arquitectos de Deus. A misa dominical e a posterior xuntanza no adrio son o sabbath no centro comercial. Abandonar o cristianismo nunha gasolineira liberounos, pero deixounos sen o amparo da esperanza, que era a grande oferta que nos facía o Vaticano cando chamaba para que cambiásemos de compañía. "Non vos marabilledes disto, porque virá a hora na os que están nos sepulcros sentirán a súa voz; e os que fixeron o ben sairán cara a resurrección da vida, pero os que fixeron o mal, cara á resurrección da condea eterna" (Xoán . 5, 28). Nunca reparei na estatura de Marineda. Os mercaderes marcharon do templo de Salomón; montaron tendas luminosas, negativos fotográfico da penumbra constante das capelas.
Ás veces entro na catedral de Lugo soamente por deixarme sobrecoller pola súa cúpula. Penso no inalcanzable que me resulta, rezo unha oración libertaria polos obreiros que morreron tras pisar mal na estada desde a que tiraban dunha corda para subir un bloque de granito.
Manuel Murguía foi soterrado o 2 de febreiro de 1923 cunha mortalla tecida con liño da Limia, nun cadaleito tallado en madeira de piñeiro baixada do Eume e cuberto por unha bandeira galega bordada por unha modista do Orzán coruñés. Xa nin patria nos queda. Os rapaces son incapaces de discernir que é España, como para comprender en qué consiste Galicia. Os unicos que aínda son quen de tomar en serio este país, tan sincera como candidamente, son os militantes do Bloque. Pero, retirado Xosé Manuel Beiras, perdeuse o manierismo español, o manuelismo portugués. Beiras non era un político, era unha dramaturxia. Daba gusto velo no Parlamento representando os seus autos de fe, a retórica inflamada, as volutas que trazaba no aire coas mans, o adorno dos seus rizos acompasados coa furia da palabra. Yolanda Díaz quería imitalo, pero foi incapaz de comprender o amplo panorama teatral de Pigmalión. Debería ter lido a Darío Fo, calquera das súas obras. Soamente prestou atención ao disparo de perdigón, ao sal gordo arroxado ferozmente contra Feijóo, que resisistía, aseteado coma San Sebastián. A treboada pasou. A voceiras do Bloque son a calma tras a tempestade shakespiriana. Ana Pontón é conciliadora e didáctica coma unha profesora de secundaria. Olalla Rodil pode exhalar pequenos lumes, pero está lonxe de ser unha dragoa beirista.
Yolanda Díaz aliviou o loito cun blazer azul celestial. O perruqueiro ribadense de Netflix Oskar Aramburu onduloulle a melena. Tras o reparto protagónico de ministerios, parece Sarah Jessica Parker no seu papel da columnista con tacón alto en Sexo en Nova York. Esta nova Yolanda Díaz apostou por ser a perfecta anfitroa e soubo medir as dimensións do seu despacho sen equivocarse un centímetro. Valórolle a ambiciosa e plausible reforma social. Lémbrame o poema de Tamara Andrés: "Son a nena procurando un globo vermello por todas as rúas de París". Madrid vive nun pinchacarneiro, saltando en bucle. Caricaturiza todo porque é un teatro barroco día e noite. A Yolanda Díaz sentouna no trono pola súa audacia; a Feijóo pode queimarlle a man de non acertar a levantala a tempo. Madrid segue sendo El Escorial: palacio e grella.
