Un libro que nunca debería ter lido

En 2016 comprei A sangre fría na colección de peto de Anagrama. Recordaba hoxe que non acabara, pero non recordaba que quedara na páxina 31. Seino porque teño subliñados e notas ata esa páxina. Despois o libro as páxinas do libro quedaron limpas, en negro sobre branco, con ese exército de formigas en formación que son os textos impresos. Pensaba que avanzara máis. Sabía que me provocara un leve remorso ler a crónica dun crime real. 

Teño un amigo que me despreza e me humilla. A súa cabeza funciona coma unha atracción de coches de choque. Non podo interromper a comunicación con el porque escribe ben, mellor ca min; podo perdoar calquera cousa a quen posúe o loureiro dourado do talento. A Capote perdoeille moitos textos perversos e malintencionados, pero non puiden con A sangue frío. Deixeino cando souben que agardou a que colgasen os asasinos da familia Cluter, de Kansas, para lograr un final redondo.

Hai dúas ou tres semanas que me chegou El odio (Anagrama, tamén). Recolle unha crónica de Luisgé Martín sobre os anos que andou en conversas con José Bretón, o asasino dos seus propios fillos, uns nenos de 6 e 2 anos. Sabía que non quería lelo. Tivera reparos para a crónica de Capote sobre un crime cometido en 1959 nos Estados Unidos como non telos con outra sobre a barbaridade de Bretón, bastante máis recente e cercana.

A actualidade fíxome cambiar de idea. Ruth Ortiz, a nai dos cativos e vítima aínda viva do psicópata andaluz, pediu a un xuíz que prohibise a distribución de El odio. O rogo, evidente, é que era un castigo que nunca atopaba alivio. A xustiza autorizouna nunha defensa da liberdade de expresión que eu non comparto. O xoves Anagrama renunciou a comercializala nunha decisión máis cercana á imaxe editorial que á ética.

Daquela concedínme o permiso para botarlle un ollo a El odio. Pensei que o meu labor como comentarista de cultura é falar dos asuntos latentes. Con todo tiven precaución. Temía que a lectura de El odio me provocaría culpabilidade. Consultei con dous amigos periodistas (Nicolás Carreira e María Piñeiro) por ver se o meu motivo para ler estaba xustificado. Pregunteille á miña filla, Sara, na súa condición de descendente. Estaban en contra; con matices, pero en contra. Nestes días vin nas redes a mesma oposición.

Pese a todo, levei o libro para a casa. Pese a todo, vinme o domingo esperto na cama cun longo e solitario día por diante. A ventá era un cadro de sol, unha ironía macabra. Empecei a ler El odio tratando de non implicarme, finxindo neutralidade emocional. Partía do convencemento de que José Bretón é un psicópata. Luisgé Martín non achega en todo o texto a menor proba de que non o sexa, por moito que poña en cuestión ese convencemento a cada páxina.

Ter esa certidume non interrompeu a miña lectura. Avancei páxina a páxina sen saber concretamente o que buscaba, cheguei ata o fina. Aínda hoxe non me explico por que o fixen, por qué me permitín ese erro. Lembro que, mentres o estaba lendo El odio, non trataba de comprender a motivación do parricida, senón a motivación dun escritor para poñerse en contacto cun criminal dese calibre e buscarlle un mitigación moral.

Luisgé Martín cita dous exemplos canónicos de buscar o punto de vista do asasino como parapeto xustificativo. Son A sangue frío e Eichmann en Jerusalén. La banalidad del mal (Lumen) de Hannah Arendt. Engade un terceiro, El adversario de Emmanuel Carrère. Hai que ter unha vanidade desmedida ou ignorar os límites intelectuais propios para comparar unha obra propia con esas tres.

Se considero El odio no ámbito técnico é un aceptable exercicio de crónica periodística que unicamente levanta voo literario cando o autor fala das súas frustracións e dores como homosexual na obsolescencia da ditadura franquista.

Vou falarlles primeiro das xustificacións de Luisgé Martín para dar voz a Bretón e, a continuación, exporei a miña sospeita da razón profunda para facelo. O novelista escribe que os crimes contra os propios fillos lle producen unha fascinación sinistra "polo que teñen de monstroso, pola súa perversidade pura". O autor ve un informativo sobre o asasinato da nena compostelá Asunta Basterra e confesa que recobra a tentación de "mirar fronte a fronte os ollos dun asasino". Non vou seguir con estes fragmentos de El odio por razóns de náusea que vostedes comparten.

No primeiro tramo da crónica, Luisgé Martín introduce unha reflexión que me deu unha pista sobre a causa pola que escribiu a obra. Fala de que algúns dos asasinos máis célebres da historia matan por vingar un rexeitamento social. Daquela, no mesmo parágrafo, o escritor confesa que el mesmo quere ser asasino, pero recoñece ser incapaz. Confesa a certidume de que os seus ataques frecuentes de ira están conectados coa soedade que sufriu na adolescencia e coa súa turbulencia emocional. "Cando empecei a descubrir que era homosexual, na España dos 70, pecheime en min mesmo e renunciei a calquera clase de afecto", confesa.

Atopei nesa confesión a clave de bóveda do texto. Lembro perfectamente o padecemento dos compañeiros de clase que non daban disimulada a súa condición sexual cando o catolicismo gobernaba a moral por decreto lei. Eu sentía por eles misericordia en canto a marxinados, ao tempo que evitaba deixarme ver con eles en canto a marxinados, precisamente. Non quería verme involucrado na discriminación que delimitaba os seus movementos na pequena sociedade do instituto.

Volvín facer unha rolda de consultas con Nicolás, María e Sara. Polo de agora, ningún dos tres leu o libro. Expúselles a miña teoría sobre a motivación de Luisgé Martín para dar páxinas e páxinas a un asasino cruel. Comenteilles que me parecía unha vinganza contra a sociedade polos golpes emocionais recibidos.

Coincidiron os tres en apreciar que a miña tese carecía de sentido. Fixeron referencia á psicanálise, a que me estaba deixando influír polas lecturas de Freud e Lacan, a que un libro hoxe en día non pode causar nin unha mínima ferida no corpo social, de que a súa capacidade para axitar o avispeiro moral colectivo está moi lonxe do efecto que logrou A sangue frío no mundo de hai cincuenta anos. Luisgé Martín si que tivo un efecto sobre min: causoume un sentimento amargo e culpable por terlle lido El odio.