Andei mirando a orixe desa onomástica. Eu lembraba a lenda local de que o Papagaio colleu ese nome da ave que trouxera un indiano retornado do século XIX. Metéraa nunha gaiola cara á rúa. Ela entretíñase insultando aos peóns e comiscando nas cascas de cacao americano que caían no Parrote. Daquela o chocolate xa era popular, unha vez superada a exclusiva que mantiveran os curas redondos do século XVI. Os sacerdotes adoitaban ir probalo clandestinamente ao Pazo de Xelmírez.
Iván Méndez, experto da Sección de Onomástica da RAG, conta que en 1555 o Concello da Coruña pagou uns ducados a un besteiro para que colocase "un papagaio". Non se refería a unha ave, senón a un papaventos. Era utilizado polos besteiros para facer prácticas de tiro. Se ese papagaio non é unha ave, eses besteiros non comerciaban con bestas, senón que disparan bestas, un tipo de arco. Precisaban de saber a dirección do vento para proxectar a frecha na dirección correcta.
O barrio do Papagaio, dicía, era o barrio chinés da Coruña; onde seica había un nutrido prostíbulo que era un imán para mariñeiros. Asociado ao lenocinio había un animado consumo de drogas. Como eu era crédulo e timorato cando era un rapaz, unicamente me achegaba ata esa zona na compañía dalgunha das miñas tías para comprar chocolate e café, se ben non avanzabamos máis aló da estremeira do Orzán.
Trato este asunto porque ando a voltas cun comunicado da AELG, a asociación de escritores do país, no que rexeita "calquera intento de manipulación ou distorsión" dos homenaxeados nas Letras. Nos ámbitos culturais de Galicia somos dados a comportarnos como se estivesemos nun baile de gala que dese o embaixador de Finlandia, todo é acusar sen concretar, sinalar por onde sopra o vento e reprochar co disfraz de Entroido posto. Levo varios días intentando saber cal é o vórtice da polémica.
Ao cabo dei cunha explicación de Montse Dopico, a quen situaría entre o máis exquisito do periodismo cultural deste país. Fala da natureza crítica co poder que amosaba Luísa Villalta. A escritora conta en Libro das colunas (Galaxia) que Felix Mendelssohn creou "un xénero tan paradoxalmente expresivo como a canción sen palabras (lieder ohne wörte), que deixa o argumento da melodía á disposición de quen ouve". Esa indefinición era, con toda precisión, a actitude que resultaba máis enervante á homenaxeada nos mes das flores.
Cando me adentrei no Papagaio por vez primeira o barrio era xa un buque formado por vivendas con prazas de garaxe con aire de puzzle que se pode intercambiar con Alpedrete ou Shanghái. Houbera piqueta, cemento e ventás aillantes de aluminio no 2001, así que todo o que podemos coñecer dese barrio coruñés é a memoria que nos deixaron os textos de Villalta e a fotografías de Maribel Longueira no libro Papagaio (Laiovento, 2006). Denunciaban a especulación cos terreos e cos corpos femininos nese barrio. Longueira conta que tirou unhas 600 fotografías do que ela denomina "Pompeia". A súa amiga escritora levou unhas 200 para a casa. Nuns días para adiante volveu cuns poemas e preguntou á fotógrafa:
—Atreveraste?
E atrevéronse, conscientes de que tocaba dous ámbitos espiñentos: a construción e a prostitución.
Vou facer unha parada neste momento do artigo. Quero darlles un descanso na lectura. Esta técnica chámase ponte porque une dúas partes da páxina, dous temas relacionados, pero distintos. Aproveito este remanso na lectura para falarlles sobre unha obra que coñecen todos: A derradeira lección do mestre de Castelao. Se pensan no cadro como obxecto decataranse de que é un rectángulo de tea tensado por unha estrutura de madeira delimitada por un marco. Se miran de esguello a tea verán as manchas verdes, brancas e grises dos aceites que usou Castelao para pintalo. Unicamente é un cadro, pero non é unha obra de arte ata que vostedes, que teñen unha formación estética, o interpretan ao miralo como tal. A maiores, coñecen a historia de Galicia e saben que se refire a un momento concreto de violencia e barbarie dos anos 30. Mesmo pode que saiban que o corpo deitado no chan do que se lamentan os nenos é o de Alexandre Bóveda, un inocente máis asasinado polos franquistas.
Imos logo coa segunda parte do artigo. A interpretación das obras é determinante. Supoño que o problema con Luísa Villalta é a lectura que se fai de textos coma Papagaio.
Se alguén pode saber ben do que falo é Salman Rushdie. Xa lles teño contado que o entrevistei no edificio de Abanca no Cantón Grande coruñés. Sorprendeume a naturalidade coa que me contestaba un home ameazado de morte que falaba nun despacho cativo no que nos acompañaba un home loiro de dous metros de alto e de metro e medio de ancho que se ocupaba de que ninguén se lanzase cun coitelo sobre Rushdie. O autor divertiuse cando lle dixen que, na véspera, vira unha película na que el facía de xinecólogo. É un home que apreza o humor, tanto que puxo o seu destino en risco por burlarse dunhas frases do Corán que fan referencia a tres deusas preislámicas da Meca: Allāt, Uzza y Manāt. O escritor do século VIII Ibn Ishaq alerta na biografía de Mahoma de que o profeta estaba en sintonía coa revelación de Deus, pero que tivo unha interferencia de Becelbú que non deu recoñecido e anotou eses versículos. A Rushdie pareceulle divertido e fixo unha broma que case o mata.
A interpretación que se faga pode levar a que Os versos satánicos (1988) se perciba coma unha obra de arte ou como un sacrilexio. Non vou incidir na cita en que Rushdie me atendeu, pero si en que parecía completamente relaxado, mesmo diría que confiado en que a condena de Jomeini era unha figura retórica, un disparate lanzado dende unha esfera espiritual que nunca tocaría terra. Hai dous anos que en Nova York un fetichista da relixión lle chantou un coitelo de xeito consecutivo e animadamente mortal.
O escritor pasou este luns por Madrid. Sinalou a clave:
—O humor é unha resposta fronte ao fanatismo porque é algo que o fanatismo non posúe.
Cando unha persoa está integramente convencida dunha idea, como pode ser crer en Deus; esa idea enche todo o seu pensamento, de xeito case físico. Esa ocupación distorsiona a interpretación que poida facer dunha obra de arte, no caso de que lera Os versos satánicos, que non parece probable.
Levo uns días pensando na notoriedade democrática que acadou Salman Rushdie por ser condeado a unha execución azarosa onde que se presentase a oportunidade de telo a man, ao outro extremo dun coitelo. Compároa co pasamento de Alice Munro, a notable narradora de Canadá, hai un par de semanas. Pasou silente. Cando o souben estiven lendo Las lunas de Júpiter (Lumen, 2013). O conto que presta o nome ao volume parece unha confesión. Fala dunha muller que vai visitar ao seu pai, que está moribundo nun hospital. Moitos lectores coinciden en que é o seu mellor relato. Eles considérano en conxunto. A min impresionoume o principio. O pai da narradora está ingresado en cardioloxía. A súa preocupación non se centra en que vai morrer con certeza, senón en que o puxeron nunha cama "semiprivada". Na habitación hai outra cama, pero non está ocupada.
—Eu non pedín unha semiprivada. Vanme cobrar un suplemento?
Magnífico conto de terror liberal.
