A lectura de Septología (De Conatus) de Jon Fosse, deixa un regusto melancólico, tristón e solitario. O último Premio Nobel conta na prensa que busca unha vida íntima. Atopa acougo en erguerse ás catro da mañá para escribir ata as nove e descubriu un remanso na fe. O escritor noregués fíxose católico, mesmo cando os países nórdicos volven ao ateísmo e transforman gloriosamente as igrexas en bibliotecas. Ninguén quere pasar desapercibido na vida, de non ser que padecera un trauma inconfesable ou cometese un crime imperdoable, pero Fosse intenta manterse firme e escondido despois de gañar o galardón literario máis importante.
Septología trata dun pintor que perdeu á muller e superou o alcoholismo, que vive solitario e descreído nun fiordo. A novela, que son varias novelas, é coma unha nevada caendo lentamente, rodeando unha casa de madeira folerpa a folerpa, pechando os camiños enlamados, aillando a unha persoa ata un pequeno espazo que pode chegar a desesperalo. Jon Fosse intentou escapar dese baleiro a través do alcohol, despois intentouno elevado polo abrazo dourado da relixión. Cando un le moito, escribe moito, bebe en exceso ou se entrega apaixodamente a unha crenza é porque se sente oco coma unha funda nórdica sen plumas.
—Os noregueses étnicos católicos soamente somos catro ou cinco mil. Hai migrantes polacos ou filipinos, pero noruegos étnicos somos moi pocos. Na igrexa á que vou hai conectadas unhas corenta nacionalidades. Ás veces vou a misa e son o único de etnia noreguesa —contaba Fosse a Sergio G. Fanjul en El País nunha entrevista a principio de mes.
John Stuart Mill afirma en El utilitarismo —que eu lin en Alianza Editorial— que "é mellor ser un Sócrates insatisfeito que un porco satisfeito". Discrepo. A lucidez non pode ser o obxectivo da vida; a finalidade da vida debe ser a felicidade. A sagacidade pode ser un castigo se non se logra manter baixo un equilibrio. Teño un amigo de comuñón diaria de Lexatín. É un home extremadamente intelixentes, profusamente cultos. Paréceme terrible o argumento de Francis Fukuyama contra os medicamentos que alivian a tristeza. Afirma que «os antidepresivos retiran toda motivación psicolóxica para actuar, para demostrar o teu valor». Supoño que este discurso tan pouco comprensivo co padecemento alleo está do ¡Viva la libertad, carajo!. Javier Milei acaba de retirar os somníferos aos arxentinos, deixounos para que se enfronten espidos a uns monstros grandes dentaduras feroces. Arxentina está a uns meses de ser un país habitado por mortos vivintes por culpa do programa económico ortodoxo e despiadado que quere aplicar o seu presidente.
Xunto con Septología, ando lendo estas noites K-Punk (Caja Negra), os tres volumes que recompilan o blog que escribiu o filósofo británico Mark Fisher (1968-2017). Fisher avoga porque sexamos o menos humanos posibles. Baixo o seu punto de vista, «o organismo humano está organizado para producir tristeza. O que nos gusta pode lastimarnos. O que nos fai sentir ben pode ser un veleno».
Ultimamente, dou paseos longuísimos para sobrepoñerme a estas visións tan asfixiantes de Jon Fosse e de Mark Fisher. Penso que a ambos lles raña nos ósos o diagnóstico que formulaba Spinoza sobre os tristes. Asegura que unha persoa angustiada non se relaciona de xeito directo e sensible co mundo, senón que o fai a través dunhas imaxes conxeladas de momentos decepcionantes. Menciono esta idea de memoria, porque é unha lectura vella que fixen tamén nun libro de Alianza Editorial —penso que en Ética demostrada de un modo geométrico—. O pensador holandés viña sinalar que os melancónlicos non ven o mundo como é, como un panorama belo e feo, alegre e decepcionante a un tempo; senón coma un bosque queimado ata os tocóns.
Esta semana alegreime por Brais Lamela (Vilalba, 1994).Escribiu unha breve e discreta novela Ninguén queda. Publicouna a pequena editorial viguesa Eu Seino. Gañou o Premio Ojo Crítico de Radio Nacional de España. Xa levara o da Asociación de Críticos e mesmo algún outro que non dou recordado agora.
A obra está protagonizada por un mozo que vive en Nova York, onde reside o propio escritor chairego. Colle un avión no aeroporto máis pisado e vigoroso do mundo dos Estados Unidos. O billete de destino leva escrito Negueira de Muñiz, un lugar da Montaña lucense que trata voluntariosamente de mellorara as súas estradas. O viaxeiro vai na busca dunha muller que foi expulsada dos asentamentos colonos da Terra Chá.
—A personaxe está baseada no caso real dunha muller que cumpría co modelo de familia, pero tivo unha desgraza e deixou de cumprilo, polo que os xestores da colonización mandáronlle marchar da súa casa —explicoume Brais.
O libro comeza "amosando unha cidade de emigrantes, de pisos de estudantes, de parques que non son Central Park; quería escribir sobre cómo se sente unha cidade no día a día". "Negueira é radicalmente distinto, son dous polos da emigración", observa.
A emigración foi unha oportunidade na que moitos galegos atoparon a felicidade; unha felicidade material, palpable e ben diferente á que atopou Jon Fosse no catolicismo, que non deixa de ser unha crenza etérea en permanente estado gaseoso. Outro amigos meu, que cren en Deus, confesoume que se forza a non dubidar da súa existencia por se acaso chega a unha conclusión negativa que o deixa desolado. Convertirse a un credo, sexa espiritual ou político, é un xeito de emigración interior.
Marchar dunha casa infectada de miseria e tristeza a outra recén pintada de branco senta ben ao corpo. Emigrar favorece a saúde económica, cultural e mental. Brais Lamela investigou a vida das persoas que marcharon da Montaña lucense para poñer en marcha as granxas da colonización da Terra Chá nos anos 50. O escritor constatou que pechar unha vida para abrir outra provoca a enfermidade da melancolía. A morriña é unha mancha grisácea que se estende polos pulmóns como lles acontece aos fumadores.
—Hai xente que me contou historias de persoas que se erguían no medio da noite, sen saber onde estaban, e saían ao exterior para volver á casa en Negueira. Levaban anos establecidos na colonización, pero a súa conciencia seguía nas montañas, estaban en casas que lles eran estranas.
Ninguén queda ten a súa orixe no texto A cidade adurmiñada, unha crónica sobre Nova York na que Lamela describira "o cansanzo, sobre a xente que se durme no metro, xogando co lema de a cidade que nunca durme".
—Son situacións distintas, pero tanto no caso de Nova York coma no da Terra Chá os inmigrantes chegan a un territorio hostil. No caso da Chaira atoparon un monte comunal e houbo que rozar todo. Foi duro. En ‘Ninguén queda’ trato de reflectir o difícil que foi para a xente maior deixar a casa e asentarse na colonización. Había xente que se erguía en medio da noite e aparecía pola mañá perdida no monte. Moitos preferían ter quedado en Negueira de Muñiz, aínda que tivesen que atravesar nunha barca o encoro que se fixo ao botalos.
O municipio de Negueira ten un problema serio coa demografía, que non acaba de asomar solidamente por riba dos dous centenares de habitantes. Unha parte débese á marcha a outros lugares; outra, á marcha definitiva polo feito biolóxico.
Nos anos 80 houbo un fenómeno inverso. Ducias de rapaces de toda Europa foron ocupando as casas que quedaran solitarias e melancólicas ao redor do encoro que asolagara o val trinta anos antes. A paisaxe que atoparon tiña aire de fiordo. Montaron unha comuna. Fracasaron, pero foron pais e a primavera volveu figurar no calendario das montañas.
