Aa novelas de Patrick Modiano sempre hai unha persoa camiñando sonámbula polo se pasado, colocando os seus recordos para refacer o mural. Modiano volve ao seu marco, París; desta volta, a Auteil, o barrio onde naceron Proust e Baudelaire. Molière vivira en Auteil dous séculos antes, pero o dramturgo non ten relación con Chevreuse (Anagrama). Proust si que a ten porque Modiano vai tirando da lembranza ficcionada para ir elaborando as novelas. Lembranza e ficcionada é unha reiteración porque ningunha das nosas lembranzas é fiel ao sucedido. Por unha banda, está a percepción e, por outra, o xeito no que un feito volve a nós, probablemente, situándonos no protagonismo e exculpándonos. Se eu volvese á cociña da miña infancia pareceríame moito máis pequena e húmida de cómo se me representa continuamente nos soños.
O regreso é imposible porque a casa foi derrubada para facer unha residencia de ancianos, que me alegra socialmente, por moito que me pese ese burato na memoria que nunca poderei encher. Ben, o resultado é que a cociña da casa de Ribadeo era grande e tiña unha cociña bilbaína. Fóra un curioso experimento arquitectónicos da Galicia dos anos 60. As vivendas para profesores do instituto –o meu pai daba Matemáticas– eran chalets adosados cun aire galego reforzado por un soporte adornado coma muro de pizarra. Neste libro Jean Bosman, un home na metade do camiño da vida –como Dante– vai na busca do tempo perdido en Chevreuse, outro barrio de París. Tres descoñecidos van axudalo a recuperar a súa memoria. Non se trata de socios dunha ONG de axuda en autobiografías, senón de tres delicuentes que queren recuperar un vello tesouro nun edificio. Jean Bosnan é a única persoa viva que sabe onde foi agochado.
Dicía que Proust perfuma toda a novela de Patrick Modiano. Lembro que en Na busca do tempo perdido unha tía de Swan convida a unha cea de gala. A muller, tan elegante como natural, é xorda pola enfermidade dos anos. O seu irmán, dunha idade similar, cita ao duque de Saint Simon (París, 1675-1755) como exemplo de educación. A muller ten un arrebato porque oíra a loanza pese á súa torpeza de orella. Daquela, a tía de Swan cita as Memorias del duque de Saint Simon. 17621-1722 (Publicaciones de la Universidade de Alicante). Recordar aos seus invitados que nese libro de recordos describe o embaixador do reino de Francia en España, Maulévrier, como "unha botella chea de mal humor, grosería e parvadas".
Durante unha visita ao pazo de Saint Simon, Maulévrier cedera o paso nas portas aos fillos do seu anfitrión, cando, como sabemos polo manual da historiadora italiana Daria Galateria sobre etiqueta en Versalles, os rapaces estaban obrigados a agardar nas portas polo paso do embaixador. A tía de Swan conclúe a súa censura contra a ridiculez de Saint Simon citando o verso de Cornaille en A morte de Pompeio (1643): "Cantas virtudes me fai odiar ese conde!". Mesmo as educativas. Hai costumes que carecen de lóxica, pero teñen a carga da reiteración. Borges ironizaba con ese premio Nobel de Literatura que tanto mereceu: "Non darme o Nobel é unha vella tradición escandinava".
Falo con Iria Estévez sobre tradicións. Ela é cantante de fados, e, sen embargo, lucense. Vai cansa de que lle pregunten pola escolla. A Julián Hernández, vigués e líder de Siniestro Total, nunca lle preguntaron por que fan rock and roll. Cando gañaron cartos abondos remontaron o río da súa tradición musical indo gravar Made in Japan a Estados Unidos, nos estudos de Billy Gibbons (ZZ Top) en Houston. Gibbons estaba fascinado con eles, chamábaos «anarcocomunistas galegos». Gustoume que a Xunta lle concedese a Medalla Castelao a Siniestro Total, non sen tempo. Julián Hernández enumerou a todos músicos que pasaran pola banda, situando no alto a Germán Coppini. Gustoume tamén a explicación sobre a súa tradición, sen un desliz de pedantería:
—Somos un grupo de rock and roll e tocamos a toda hostia.
O fado é máis lento, máis de mirarse ao interior. Os fadistas con cerne de oliveira, os que teñen nós de madeira na alma, viven da contradición de actuar para os turistas nos barrios máis baixos de Lisboa. Teatralizan e simplifican o seu canto para que pensen que comprenden unha música que, para eles, ten o mesmo valor de postal que os tranvías, os gatos ou a cerámica azul das fachadas. Confesábame Iria Estévez que ela é crente no fado. Foi ofrecida a Lisboa, ao restaurante Mesa de Frades, do guitarrista Pedro do Castro, para ser aceptada nese círculo. Cando marchan os turistas quedan os músicos dentro falando, bebendo e cantando. Ofician o fado, que nada ten que ver coa exhibición na que o lamento se calcula en euros.
Iria estaba entre violistas, guitarristas e fadistas; sentada nun curruncho. Respectuosa, reverencial. O rito iniciático é arduo. Parece insalvable. Debes demostrar que "tes o fado, que hai fadista". Ela atreveuse a cantar. Pechou os ollos para borrar o medo. Sentiu os chasquidos de desaprobación ao primeiro e, logo, a viola que subía pouco a pouco de volume. Continou cantando. Necesitaba era dominar o leve tremor da súa voz. Chegaría o alivio. A guitarra de Pedro da Costa empezou a soar. Iria entendeu que fora bautizada coma no antigo templo lucense de Mitra, cando o sangue dun touro caía sobre os enmascarados que querían iniciarse, á sombra morna da muralla romana.
Leo con contrariedade La posliteratura (Alianza Editorial) do pensador francés Alain Finkielkraut. O ensaio é unha enmenda á totalidade contra o feminismo, o etnicismo e o pensamento woke. Finkielkraut é fondamente conservador e erudito. Argumenta con tal fluidez e tanto sentido que encho o meu exemplar de notas discrepantes, pero admirativas. Xa me gustaría que en España houbese con quen discrepar nese espazo tradicionalista. Todas as voces que escoito pola dereita viven enredadas na anécdota, son ruidosas e, con frecuencia, maleducadas. Morto Sánchez Dragó, queda o vociferio facilón de Federico Jiménez Losantos –sempre intelixente e malintencionado–. En medio, agroma o filósofo vigués Pedro Ínsua. Acaba de render as lanzas da súa cruzada contra o galego porque vai opinar neste dialecto de dialectos. O exconselleiro de Cultura Jesús Pérez Varela valoraba o prezo dun intelectual galeguista en 1.000 euros. O silencio dun patriota español vainos custar a quinta parte. Hai un par de anos lía os argumentos de Extrema España que Kiko Méndez Monasterio escribía no Twitter. Un día, antes da pandemia, contesteille educadamente a unha análise. Enfadouse e bloqueoume.
No libro de Finkielkraut atopo unha carga de profundidade que me estoupa no corazón:
—O esquerdismo cultural non está morto:reorientou o seu discurso. Quería un mundo sen represión; agora aspira a un mundo sen dominación. Despois de ter dito, con William Blake, que o desexo que non vai seguido de acción que non vai seguido da acción enxendra pestilencia, defende, no campo mesmo do desexo, ao débil contra o forte.
Eu valoro a vida en sociedade en canto ofrece cobertura dos necesitados. Se a sociedade vai ser un ámbito feamente ayusista para dar bolsas de estudos aos fillos dos ricos e financiar a sanidade privada, apuntareime ao anarcomunismo de Siniestro Total. Ao tempo, non deixo de pensar no ataque dialético de Finkielkraut contra a nova definición de liberdade que ten a esquerda .Era un principio compartido polos esquerdistas e os liberais. Nos últimos anos é a bandeira que izan cada mañá os vellos requetés, os nigromantes e os instaladores de lonas en canto prenden a televisión ou a radio.
