AO CABO Lenin estaba ao que estaba, a facer a revolución e non a contemplar paisaxes bonitas de campiña. El pensaba o mesmo que Orson Welles na película O terceiro home (1949) cando está aos pés dunha noria, a noria da vida, na Viena esmagada pola Segunda Guerra Mundial:
—En Italia, en trinta anos de dominación dos Borxia, houbo guerras, matanzas, asasinatos… Pero tamén, Miguel Anxo, Leonardo e o Renacemento. En Suíza, polo contrario, tiveron cincocentos anos de amor, democracia e paz. E cal foi o resultado? O reloxo de cuco.
Así que Lenin se dedicou en Zurich a poñer en hora a Revolución Rusa, seis anos que cambiaron a Historia. El vivía na mesma rúa do Cabaret Voltaire, que fóra cervexería e prostíbulo; nese tempo era local onde os dadaístas empezan a improvisar o Dadaísmo, que consistía, basicamente, en burlarse das revolucións, das montañas e mesmo de Lenin se chegan saber quen era o xadrecista que vivía rúa abaixo. En abril, cando máis bonita está a primavera no corazón de Europa, Lenin colleu un tren fantasma para recorrer Europa. Subiu na estación ás tres da mañá, entre o alento alegre e furioso dos bolcheviques, e as protestas dos pacifistas, que lle reprochaban que fose atravesar Alemaña, en guerra con Rusia. Os alemáns tendéronlle unha ponte de prata con forma de vagón opaco e selado.
Lenin morreu con 54 anos, hai agora cen, do terceiro ictus que lle deu e non dun envelenamento de Stalin, como aínda se especula. Supoño que Xosé agradeceu que a obturación das venas no cerebro do seu competidor lle aforrase un traballo. Nese sentido, Lenin tivo a sorte histórica de morrer nos primeiros anos da Revolución Soviética. Evitouse ser responsable do longo matadeiro que acabaría sendo a URSS baixo a man pesada coma o ferro de Stalin. Un extremo que me sorprendeu sempre é que había procesados que non unicamente eran levados a xuízo por un motivo aleatorio, é que debían inculparse do delicto creado para eles a posteriori. A pena era unha consecuencia lóxica.
A escritora Euxenia Ginzburg, por exemplo, foi enviada durante dez anos ao conxelador siberiano porque sinalou erros na teoría de la Revolución Permanente. Tras cumprir a pena, aínda botou naquela intemperie uns anos máis na espera dun médico alemán co que andaba en amores.
Os castigos non chegaron a España, pero si o espírito. Constantino Bértolo, que é de Navia de Suarna, militaba no PCE na clandestinidade. A súa célula tiña algunhas veces discrepancias co Comité Central. Pedía un encontro para expoñela. "Cando saías da reunión non era que abandonaras a túa idea, é que estabas convencido de que eles tiñan a razón". O contexto era outro. Os comunistas españois estaban xogando a vida pola democracia fronte ao Antigo Réxime do sátrapa de Ferrol. No PCE houbo moitas persoas que non eran comunistas, pero que comprenderon que era a única posibilidade de resistencia.
Para outros, militar foi un asunto de saúde mental. O poeta Paul Éluard chegou a afirmar que, "de non existir o Partido abriría a chave do gas". A diferenza de Ginzburg, o amor non lle valeu para salvalo da debacle do século XX. Casou con Gala, que o deixou por Dalí nunhas vacacións en Cadaqués, e despois con Nusch, que posaba para Man Ray e Picasso, quen a chamaba "a mascota dos surrealistas". O talento de Pablo estaba paralelo ao seu desprezo polas mulleres. Ás veces penso que a morte da súa irmá menor, Conchita, aos sete anos na Coruña, marcou a súa relación de dominación cara a elas. A cativa está enterrada en San Amaro, o bonito cemiterio asomado ao mar desde 1895. A mancha negra quedoulle fixada na cabeza. Corenta anos máis tarde, Picasso tivo á primeira filla. Chamouna Conchita, aínda que, como a pequena non daba pronunciado ese nome, acabou sendo Maya.
Éluard acabou tan desencantado cos seus sentimentos que se entregou ao dadaísmo.Colaborou nuns carteis coa alma do Cabaret Voltaire, Tristan Tzara. Zurich era o reloxo de cuco dos prófugos, o lugar no que se refuxiaban rapaces de toda Europa que optaran por non matar e, sobre todo, por non morrer.
Cando estaba escribindo o parágrafo sobre Gala e Picasso acordei de Dalí. O pintor catalán era efectista na arte, ruín na economía e miserable na política polo seu apoio a Franco. Tiña unha frase divertida:
—Picasso é español, eu tamén; Picasso é un xenio, eu tamén; Picasso é comunista, eu tampouco.
Dalí tiña desexos que se superpoñían ás ideas. Unha vez citouse con Fernando Arrabal en París. Quería levalo a unha orxía con cinco mulleres maoístas. Arrabal negouse coa rotundidade de que lle faltaran ao respecto:
—Eu son casto, señor Dalí!
A castidade nunca entrou na alma moral de Edgar Morin. Casou catro veces. Pero esquecer o pudor si que lle provocou apuros. Durante a ocupación alemá levou unha prostituta a un hotel frecuentado por oficiais nazis. Quixo que a vergoña o matase cando a prostituta descubriu que, como xudeu, estaba circuncidado.
De feito, é sefardí. De feito, fala ladino, a maiores de francés e inglés. Os seus pais naceran en Tesalónica. Un numeroso colectivo de xudeos chegaran a esa cidade dende Sefarad en 1492, cando foran expulsados polos fanatismo católico de Isabel e Fernando. Como eran o grupo étnico maioritario dominaban a cidade. Pertencían ao Imperio Otomano, aínda que as autoridades lles deixaban facer socialmente. A soberanía mantívose ata que Grecia conquistou Tesalónica no 1912. Os gregos desconfiaban da tribo israelita. Nunca aceptaron a proposta do New York Times tras a Segunda Guerra Mundial para que Salónica fose a capital da patria xudea que Europa aceptou crear para tranquilizar a mala conciencia do Holocausto. Tal vez teríamos evitado unha masacre como a de Gaza, pero non me atrevo a afirmalo.
Estou lendllolle a Edgar Morin Lecciones de un siglo de vida (Paidós), unha reflexión que fai o intelectual parisino sobre os seus 103 anos de vida. El formou parte da Resistencia cando os nazis ocuparon a súa cidade e o seu país. Conta, con certa sorpresa, que os pacifistas do seu país valoraban a pax germanica ata que foron invadidos. Daquela comenzaron a simpatizar sinceiramente cos ocupantes e a opoñerse a quen facía forza contra eles.
O ensaio de Morin é breve, de menos de 120 páxinas, pero esta semana andei disperso e escaso na lectura porque as eleccións de mañá leváronme de mitin en mitin laboralmente e de enquisa en sondeo especulativamente.
O libro de Morin recorda que Stalin non se limitou a pactar con Hitler un pacto para non agredírense que ningún pensaba cumprir. Entregou a Alemaña os comunistas desa nacionalidade que pensaran que salvarían a vida na URSS. A única dúbida era quen dos dous emborronaría antes a tinta da súa sinatura. Hitler asinou para ter tranquilidade na fronte oriental mentres trataba de fagocitar o resto de Europa e Stalin, para evitar a tensión no seu franco esquerdo porque tiña boa parte do exército no extremo de Siberia, atento a un ataque dos xaponeses.
Foi Hitler quen rachou o acordo. O asalto a Rusia estaba previsto en maio de 1941, pero tivo que retrasalo un mes pola solidez da resistencia serbia o porque tivo que ir no auxilio do torpe de Mussolini na conquista de Grecia. A maiores, o seu espía no Xapón Richard Sorge informouno de que Xapón non cometería a imprudencia de atacar un país con esa solidez. Hai un libro de Owen Matthews sobre Un espía impecable (Crítica), que lles deixo aquí por se teñen curiosidade porque eu non o lin. Sorge era un alemán de nai rusa. Tiña o don ubicuidade. Percorreu fisicamente o século XX. Desde a Rusia revolucionaria ata o Xapón imperial, pasando polas trincheiras alemás da Primeira Guerra Mundial ao ascenso nazi ou aos Estados Unidos prebélicos e á China sacudida pola guerra interna.
