A miña aventura favorita é A Illa do Tesouro. Xa saben, Robert Louis Stevenson logra o impensable. Un adolescente, Jim Hawkins, que atende unha taberna desolada na fin da nada, embarca nun barco pirata. Leva un mapa dunha illa onde foi soterrado un tesouro. Durante a travesía Jim perde a inocencia e gaña un tesouro. Pasou trinta anos dende a última lectura desa novela. Se a memoria non me coxea, Jim descubre que Long John Silver non é un capitán paternal con pata de pao. Asume. Vai ser no medio da travesía cando repara en que o veterano criminal non o percibe coma un simpático grumete adentrado por inconsciencia nun mundo de corsarios con cicatrices por historial médico. Para Long John, Jim é o posuidor dun plano valioso, un camiño limpo e recto á riqueza.
Stevenson presenta a Jim Hawkins coa ambición e a curiosidade dun coleccionista numismático. O cativo é alleo aos cartos como símbolo de cambio por obxectos ou vivencias. Cando atopa o tesouro de Billy Bones, o mozo da taberna emociónase:
—Poucas veces obtiven maior pracer que na clasificación daquelas moedas. Inglesas, portuguesas, do rei George, luíses, dobróns, guineas de a dous, moidores e cequíes, retratos de todos os monarcas europeos durante os últimos cen anos, raras moedas orientais que amosaban estranas faces de cordas e trozos de tea ou cachos de arañeiras, moedas redondas e cadradas, moedas cun burato no medio, como para levalas colgadas do pescozo.
Despois de miralas e revisalas acaban doéndolle as mans e os cadrís. Coñece a escravitude dos ricos.
Cando recordo esa escena imaxino o que acabaría facendo o pequeno aprendiz de pirata con esa fortuna. Desboto que emprendese unha viaxe por diferentes países para gastar os cartos, e menos que se dirixise a un banco central bucanero de librecambismo. Presumiblemente, ampliou a colección de moedas que comezara con aquel cofre de Billy Bones.
Un autor do século XVII, Tomaso di Campanella, xa advertía en A cidade do sol (1623), de que "as riquezas volven aos homes insolentes, soberbios, ignorantes, traidores, faltos de amor, presuntuosos na súa ignorancia". Campanella nacera en Italia, o país que inventou a mafia e o pan de ouro. Como todas as sociedades católicas, o esforzo como escaleira á fortuna resulta evidente e mesmo vulgar; prefire a picaresca para impoñerse ao azar.
Os italianos son inclinados ao ocio e ao culto á inutilidade, que son as bases do dolce far niente. Non deixan ese punto de vista por laboriosos que se poñan. O xornalista Giacomo Leopardi dedicara un océano de horas do ano 1826 a escribir fichas para a Enciclopedia de saberes inútiles. En xullo de 1827 desiste de tan aloucado empeño. Escribe ao seu editor para confesarlle que o seu afán non atopa acomodo "nun mundo no que os homes discrepan en todos os temas, excepto no dos cartos".Catro anos máis tarde, en 1831, Leopardi creou o semanario Lo Spettatore Fiorentino. No primeiro editorial proclama: "Recoñecemos con franqueza que o noso periódico non terá utilidade ningunha". Aínda o deu impreso uns meses.
Atopei nun libro de Álvaro Cunqueiro unha definición pragmática da cultura: "O fin último de toda cultura é o descubrimento do outono e a invención da nostalxia". O escritor de Mondoñedo non percibe o tesouro clásico como riqueza material, senón coma un conxunto de moedas e xoias que pagan o valor da fantasía, a viaxe a cecas exóticas, a literatura; a felicidade máis pura. Ao cabo unha ceca é unha imprenta de moeda. No seu ingreso na Real Academia Galega, que celebrou na primavera de 1963, hai sesenta anos, fala sobre as riquezas que se deixan atopar entregadamente, sen ser buscadas. Esa casualidade é a que pon o corazón a dar saltos de alegría porque o imporante non é o seu valor material. Un tesouro debe ser visto –sigo aquí a Stevenson e ao propio Cunqueiro– coma un conxunto de moedas e xoias que pagan o valor da fantasía, da viaxe, da ceca exótica, da literatura; da máis pura das felicidades.
A cerimonia de entrada de Cunqueiro na Academia desenvolveuse no Seminario Conciliar de Mondoñedo, onde o escritor falou sobre Algunhas imaxinacións sobre tesouros. "Na aspereza da vida cotián, soñar é necesario, e perder o tesouro dos ensoños é perder o meirande dos tesouros do mundo. Cando eu escoito nalgunha aldea nosa falar de tesouros, coido que na nosa pobreza aínda somos ricos", concluía. Os tesouros foron cambiando ao longo dos séculos. Antes, cando as persoas nadaban na miseria, estaban compostos de esmeraldas e dobróns de ouro. Agora teñen outra natureza.
Co gallo do pasamento de Cormac McCarthy estiven lendo No es país para viejos (Random House). Nesa novela hai un home que camiña –ferido, enfermo, desencaixado, sobrevivinte– pola intemperie dun páramo sedento. Avanza coas forzas co piloto en vermello, pero dedica unha boa parte delas a interpretar os cambios no vento e na luz. Buscar o rastro de ameazas, que poden ser animais e mesmo humanas. O camiñante, aínda que se sabe forte e rápido, é vulnerable porque está completamente só, lonxe de casa e lonxe de axuda, maldicido pola soidade.
McCarthy viviu bendecido pola unha soidade que era un fogar escollido. Ao seu redor levantou un muro de discrección e silencio. Abandonou a universidade, aprendeu literatura pola súa conta. Desapuntouse das obrigas sociais e profesionais. Rexeitaba as entrevistas. A maiores negábase a colaborar en prensa. Non daba conferencias, nin asinaba exemplares de A estrada ou Meridiano de sangue. Optar por ese aillamento supón asumir unha pobreza que se sostén en pé por unha expectativa de triunfo. Pero o éxito non chega necesariamente por moito que hipotequemos a vida no esforzo. Ao contrario, existen abrumadoras posibilidades de que un artista mísero e aillado manteña esa mesma tónica ao longo da súa existencia.
Antes de rebentar a lista dos máis vendidos con All the Pretty Horses, os seus libros vendéronse escasamente. A segunda do seu trío de exesposas confesou que vivían en "pobreza radical", bañándose con intención hixiénica nun lago e subsistindo a base de comer fabas. Había dólares para comprar café cando cobraban axudas esporádicas de institucións literarias. Cando recibiu a noticia de que gañara a "bolsa para xenios" do Instituto MacArthur en 1981, vivía nun motel en Tennessee. Dispoñer dunha cama branca e de tres comidas ao día para poder dedicarse a escribir representara un avance notable sobre a vivenda sen electricidade na que estivera. Cando McCarthy escribe sobre esmoleiros, homes sen emprego fixo que percorren as autoestradas de sol e asfalto para buscar traballos ocasionais, sabe do que fala.
Volvo sobre Álvaro Cunqueiro. Na súa visión, o valor de cambio dun tesouro é a compañía. A natureza máis fonda dun tesouro é a humanidade, que é o remedio á soedade. "A miña idea pirmeira é que un tesouro é coma unha persoa viva, coa súa memoria i a súa vontade". Un segundo valor do tesouro é o exemplo de liberdade que achega a modo de exemplo. "Houbo un tempo en que tódolos tesouros do mundo eran dun soio home e que ístes, cansos dil, fuxiron i escondéronse nuns lados i en outros, e pra non ser atopados pagáronlles ós magos do país pra que os encantesen", afirmou o día de abril de 1963 en que atravesou en Mondoñedo as portas do Ceo e se converteu nun dos Inmortais.
