Ando estes días lendo La primavera de la señora Stone. Tennessee Williams escribiu esa novela en 1950. A miña é unha segunda edición da editorial barcelonesa Plaza y Janés, de 1967. Debín de comprala nalgunha librería de vello da miña cidade, pero levo días intentando recordalo inutilmente. O libro ten tapa dura e unha ilustración de portada moi narrativa. Un home novo mira ao lector cun xesto taimado mentres abraza unha mulller maior que tamén contempla ao lector, pero a súa mirada ten un candidez emboscado de felicidade.
O acerto dese debuxo é contar a trama. A novela está ambientada en Roma. Paolo, un rapaz guapo que vive das mulleres, seduce una norteamericana de vacacións. Sobre ela, Karen Stone, sabemos que empeza a perder a beleza e que sufrira tres terremotos no mesmo ano: "O abandono da profesión de actriz, a morte do seu home e ese intervalo da existencia feminina en que cesa o ciclo ovárico". Ela chega a Italia para botar unha longa tempada acompañada por unha amiga, a Señora Bishop. É unha periodista sagaz e desconfiada, pero a Señora Stone non quere escoitar outro consello que o do amor. En certo modo, acerta. Está bailando o vals máis triste da súa vida. Necesita narcotizar o corazón.
A protagonista entrégase a un gigoló non que será o derradeiro manotazo que lle dea a vida. Uso a palabra gigoló a pesar de que me parece que camufla de oropel un oficio degradante. Soa ben porque soa a Italia e estamos no ámbito italiano. Gigoló vén da palabra francesa gigue, que é unha danza barroca de orixe inglesa. Un bailarín executa en solitario uns pasos rápidos e alegres. Nas cortes de Francia ese baile pasou a denominar a certos varóns novos e belos que acompañaban nos bailes ás condesas e duquesas que quedaran con título, facenda e difuntas de marido.
Gore Vidal dicía sobre Tennessee Williams que «unha parte do seu talento procede de non ler nada». Penso que Michel Houlllebecq leva razón cando chama a non confundir "a lectura e a escrita coa vida, porque soamente son alternativas". O propio escritor define o talento como "a habilidade para saír adiante nun asunto" en La primavera de la Señora Stone.
Williams consideraba Italia un paraíso no que a súa dignidade e as súas emocións corrían libres. Opinaba que os mediterráneos tiñan unha naturalidade no contacto entre eles que nunca atopara en Estados Unidos. Recrease nunha escena na que o garañón Paolo vai curtar o pelo onda un amigo. Dedica varias páxinas a contar a sensualidade dun acto tan anodino como que un home curte o pelo a outro. A intención de convertir o personaxe en obxecto é manifesta: "Paolo deixou caer a súa man dereita sobre o centro do seu ser, que era a ingle".
Despois de darse o gusto de montar esa escena homoerótica que non ten maior sentido que ser unha liberación da persoa detrás do autor, céntrase no corazón amolecido de Karen Stone. O seu asunto de toda a súa obra é buscar o respecto por un mesmo cando a vida se derruba por completo. A amiga da personaxe principal, a xornalista madura Señora Bishop, é un trasunto do propio autor. Nótase porque empeza por animala cando chegan a Roma sinalándolle que "podes renunciar aos negocios, pero non á arte". Pero Tennessee é Tennesee e, cando a amiga sabe da entrega de Karen Stone a Paolo, desenfunda o reproche moral:
—Non podes agocharte da atención pública, do mesmo xeito que non podes arrincar a pel do teu corpo. Tes a etiqueta de muller madura, estupidamente tola por un mozo bonito, mellor dito, por unha sucesión de rapaces bonitos do xénero gigoló.
Cando estaba lendo esa liberación da represión que sufrira o novelista empecei a cansar desa vinganza tan fondamente conservadora contra a represión que padecera o Williams por ser homosexual.
Nese ámbito prefiro Un hombre joven (Cabaret Voltaire) de Annie Ernaux. A novela conta un amorío que tivo a autora con 54 anos cun cativo de 20. Lina este verán e penso que xa lle falara sobre esa novela. Non me lembro agora. Comeza sen un arrepentimento rotundo: "Hai cinco anos pasei unha noite bastante torpe cun estudante que levaba un ano escribíndome e que quixera coñecerme persoalmente". Mesmo empeza con dureza porque a residencia universitaria na que para o rapaz está perto dunha clínica na que a escritora abortara clandestinamente, como conta en El acontecimiento (Cabaret Voltaire).
Ese dereito estivo prohibido en Francia ata que a deputada conservadora Simone Weil se enfrontou co seu partido para regulalo por lei. Logrou evitar as mortes de cativas que se sometían a operacións clandestinas por falta dunha alternativa legal e segura. Aprobouse en 1975, cando en España as mulleres nin podían divorciarse porque estaban atrapadas polo estrano mandato divino de seguir casadas despois do amor.
Annie Ernaux comeza a relación co mozo como empezan todas as relacións que non son naturais: aparvada no medio dunha nube rosa e tóxica.
Logo cae dese cabalo que non deixa medrar a herba por onde cabalga desbocado. "Os seus celos esaxerados —acusábame de ter recibido un home na casa porque atopara a tapa e o asento do báter levantados— non deixaban lugar ao seu apaixoamento por min e o absurdo dese reproche que eu sospeitaba que os seus amigos lle espetaban na cara: Como podes saír cunha menopáusica?"
Pero a autora experimenta un horror aínda maior cando comeza a atopar no seu amante novo un comportamento tosco e vulgar. "Eran signos das miñas orixes humildes, todo o que me parecía ‘pailán’ e que sabía que formara parte de min". Cando escribe, Ernaux ascendera de filla dun taberneiro a señora burguesa e futura premio Nóbel de Literatura. Non deixa caer un ferro moralsobre a vítima, como Tennessee Williams; pero cede tamén á beneficiencia: "Gustaríame pensar en min mesma como a persoa capaz de cambiarlle a vida".
Ao cabo, Annie Ernaux deixa esmorecer unha relación na que atopara o consolo de "vivir todas as etapas da miña vida" e pecha o libro afirmando sentirse "feliz de entrar soa no terceiro milenio", o que soa máis a consolo pola frustración dun encontro que empezou ilusionándoa e acabou por incomodala que a sinceridade.
"As persoas traumatizadas aman outras persoas traumatizadas", sinala Chuck Palahniuk. Atopo a cita na última novela de Juan Vilá, Tan difícil como raro (Anagrama). O autor é filósofo, como lle acontece ao narrador, quen lembra no libro n grupo de compañeiros de clase cos que tivo unha amizade. Volvo pensar na universidade, como Annie Ernaux. Vilá explica por que elixiron esa carreira. "Estudar Filosofía significaba pecharse un montón de portas e iso era o que eu estaba buscando. Non ser avogado. Non ser economista ou contable. Non vender nin fabricar nada. E evitar calquera tentación ou debilidade ao respecto".
Os integrantes do grupo teñen unha característica que os fai diversos. "Soamente a partir da tara xorden a diferenza e o individuo". Un deles, Roberto, acaba por suicidarse; outra, Ana, é ingresada nun psiquiátrico. Ana era a moza do narrador. "Por nada do mundo queríamos separarnos un do outro". Roberto e Ana lánzanse a un abismo, cada un ao seu.
"O nihilismo prende nas almas cándidas que foran decepcionadas, nos moralistas fartos de tanta maldade ou nos espíritos que no seu día albergaron as máis altas ilusións para terminar moídos a paos ou esquecidos nalgunha escombreira". Ser gigoló é unha forma desesperada de perder a ilusión na vida. Como apunta Juan Vilá, "Ana e máis eu desenvolvimos unha fe excesiva no noso amor".
