Un xeito triste de levar o sombreiro

PODEMOS falar de Luis Pimentel a través dos seus contactos para tratar de entender a magnitude dun fracaso público que desloce a calidade do seu traballo literario.

Era amigo dos amigos. Soporta as excentricidades de Ánxel Fole. Fole aseguraba que lía o pensamento. Poñía o dedo índice, co cigarro entre os dedos, na fronte pálida de Pimentel.  Pechaba os ollos.

—Luis, Luis, Luis. Empezo a sentir as túas ondas cerebrais... Xa me chegan... Vexo un xogo... Billetes... Estás pensando en lotería!

Pimentel confesaba:

—Non, Ánxel. Era outra cousa, outra cousa.

Calaba o seu pensamento para non deixar quedar mal ao amigo. Algo sobre simbolismo francés, poñamos por caso.

—Ah, Luis! Es un vello raposo! Non me enganas! Pensabas en lotería!

Pouco se avanzou no coñecemento e difusión da súa obra desde que morreu, en 1958. En vida soamente alcanzou a ver editado como simulacro de libro o opúsculo Triscos (1950). Apareceu nun idioma, o galego, que non era o seu de expresión literaria. Fole e Ramón Piñeiro eran os seus tradutores habituais.

Xesús Alonso Montero comentou na recuperación do poemario Sombras de aire na herba por parte da exquitista editorial ourensá Linteo, que a tradución "foi unha manipulación consentida por Pimentel para que tivese poemas feitos en galego".

Luis Pimentel, o doutor Pimentel, era médico despois de ser poeta. Fixera a carreira en Santiago e o pasara pola Residencia de Estudantes de Madrid para o doutorado. O resto da súa vida foi Lugo, todo arredor de Lugo. "Sen saír da Praza Maior de Lugo, foi capaz de transmitir a dor, o medo e os temores do home ante os feitos dramáticos que acontecen na vida, e por iso os seus versos son universais», considerou Alonso Montero.

Durante a ditadura quedaba conxelado de frío e espanto cando lle chegaba a noticia de que fusilaran algún amigo seu. Cando entraba na clínica non daba subidas as escaleiras. Tiña que auxilialo un bedel.

Estaba enfermo de pánico, pero nunca deixou de ser xeneroso. Acollía na casa a Antonio Noriega Varela, mindoniense como a muller de Pimentel, cando este visitaba Lugo. O escritor de Mondoñedo aparecía cunha maleta marrón de cartón e reforzos de metal, e tamén cun maletín negro. Cando Noriega saía levaba canda si o maletín. A muller de Pimentel está intrigada. Preguntáballe a Luis.

—Que gardará Antonio no maletín?

—Non o sei, pero non se che ocorra preguntarllo. É moi desconfiado.

Unha vez, a muller non resistiu. Noriega explicoullo sen reparos.

—Levo chourizos. En Lugo non poñen tapas nos bares. Cando saio coa Confraría de Bebedores de San Matías, abro o maletín e compartimos uns chourizos.

Pimentel esconde os seus poemas. O seu sobriño, o pintor José Vázquez Cereijo, lembraba as inseguridades do tío: "Os orixinais dos seus poemas estaban cheos de correccións, corrixía moitísimo". 

Tamén o poeta era crítico cos outros. Cando vía pasar a Ricardo Carvalho Calero comentaba pesaroso:

—Este señor ten un xeito moi triste de levar o sombreiro.

O profesor de Humanidades en Lugo Claudio Rodríguez Fer é benevolente. Argumenta que “non era un home de luxos, pero quería que a súa poesía editásese en condicións, algo difícil naquel tempo”. De todos os xeitos, observa que Pimentel non insistiu en editar a súa obra "porque era un poeta puro, que prefería a poesía á publicación. A cada momento chámase a si mesmo poeta e con ese título é designado na necrolóxica de defunción. A poesía é para el unha relixión", sinala Ricardo Carvalho Calero nun estudo sobre o lucense.

Se non se molestou en contar cun libro de poemas foi, en opinión de Vázquez Cereijo, “porque levou unha gran decepción ao non gañar o Premio Ciudad de Barcelona, aínda que quedou de finalista”. Con todo, houbo un intento de publicar "en galego, un libro de contidos como os que despois tivo Barco sen luces, que apareceu en 1960, e que ía ser editado por Ánxel Casal en Nós. Non foi posible porque asasinaron a Casal", desvela Rodríguez Fer.

Houbo outro intento sólido de que se editase un poemario seu. Dámaso Alonso coméntalle en varias cartas que está xestionando a edición dun libro de Pimentel en Adonais. Mételle présa para que teclee os poemas. Fálalle das viaxes que fai aos Oscos e á Fonsagrada para estudar as variedades dialectais do galego de Asturias. O pai de Alonso era de Ribadeo. Reitera o interese para visitalo en Lugo. Unha vez insinúalle que lle pague a viaxe desde Madrid.

A sensación é que Dámaso Alonso xestiona a publicación, pero sen entusiasmo. Prefire as súas pescudas sobre como din pantalóns na franxa oriental. Din pantalois. Non chega ao desprezo de Vicente Aleixandre: "Hai un señor pesado de Lugo que me manda sus poemas". Non. Dámaso escríbelle un prólogo para ese libro anhelado. "Pasaron moitos anos e eu escribíalle: Pero ese libro...! Pimentel, sensible, nervioso, non se decidía nunca. E non se decidiu". Nesa memoria escribe: " Xa vedes o que hai: apenas un neno morto no depósito de cadáveres, un esmoleiro corroído de soles baixo o sol do quirófano, os misterios dunha sala baleira..."