O EXAME de ingreso na universidade máis elitista do mundo consiste en que o aspirante —virxinal cándido e laureado en secundaria— entra non despacho victoriano dun profesor, senta na cadeira estilo Tudor e mira pola vidreira de cores que transparenta un San Xurxo alanceando un dragón furioso. Entón, o catedrático formula unha pregunta que se pode considerar sofisticada, baleira ou humillante. Ás veces refírese a Sócrates ou a Arthur Conan Doyle; ás veces, o desafío consiste en relacionalos. A finalidade era buscar «persoas do Renacemento», estudantes que fosen quen de falar e escribir durante vinte minutos sobre asuntos dos que, con toda certeza, non tiñan a menor idea.
O escritor Simon Kuper conta a súa experiencia a finais dos anos 80 en Amigocracia (Capitán Swing). Kuper, nacido en Kampala (Uganda) en 1969, estudou Alemán e Historia en Oxford para acabar escribindo sobre deportes en neerlandés. Oxford consiste niso, en que unha persoa que non é pálida de pel, que procede dunha excolonia británica e que accede a unha universidade exclusiva como bolseiro poida chegar a ser experto en críquet e fútbol.
As súas especialidades non son tan singulares se consideramos que Boris Johnson, exprimeiro ministro británico, presumiu na clausura dos Xogos Olímpicos de Beixing de que "absolutamente todos os deportes internacionais foron inventados ou organizados por británicos". Cando reparou en que os anfitrións chineses soportaran impasibles ese primeiro embate, elevou o disparo. "Esa habilidade fainos únicos no mundo. Os franceses ven unha mesa e pensan en cociñar un menú saboroso. Os británicos vemos unha mesa para dividila en dous e xogar ao wiff waff con dúas raquetas e unha pelotiña". Entregado á provocación, regocigándose, remachou: "O wiff waff é antecedente do que vostedes chaman tenis de mesa". Teñan vostedes en conta que o divertimento favorito de Boris Johnson, a maiores de promover festas clandestinas no máis hermético do confinamento, é recitar A Ilíada en grego clásico. Foi o seu entremento nos seus anos de Oxford nas pausas de resaca.
Simon Kuper logrou acceder, manterse e licenciarse en Oxford, aquel viveiro que reunía e formaba estudantes rubios, altos e procedentes dos colexios máis caros do que fora o Imperio Británico. A finalidade era que se relacionasen entre eles como lobbies que acabasen sentando nos consellos de ministros de Dowing Street, 10.
Galicia podería aprender de Oxford, onde non se ensina a memorizar datos que xa temos almacenados e organizados en internet, datos que afloran redactados e organizados limpamente con calquera ferramenta de intelixencia artificial. Nesa universidade apréndese a afrontar un problema complexo, analizalo en conxunto e achegarlle unha solución. Exactamente o que se necesita na cúpula da Xunta, baixo a que hai numerosos técnicos ben formados para aplicar a proposta que se lles traslade.
Oxford deu personaxes tan singulares coma Michael Young, barón de Darlington, que redactou un manifesto laborista en 1945 no que acuñou o termo meritocracia, que é o talismán da nosa dereita, desde Fraga a Feijóo. Se ben é certo que, cando acusaron a Fraga de que os fillos de cargos do Partido Popular obtiñan as mellores cualificacións nas oposicións que convocaba a Xunta, argumentou sen pudor:
—Os fillos de boa familia son máis listos e, cando concursan nunha oposición, teñen máis posibilidades de alcanzar o éxito. Os fillos das familias prominentes saen mellor preparados.
En Oxford asentirían o razoamento do que fora embaixador español en Londres porque sentían un desprezo cruel pola meritocracia. O presente é un momento vulgar e pasaxeiro que non pode considerarse en relación con séculos de tradición. Os estudos para subir pólas na árbore social eran teimas dos empollóns de Eton, era unha cuestión de clase. Graham Greene recordaba a súa experiencia estudiantil nesezoo contando que "durante dous meses deitábame borracho e empezaba beber nada máis erguerme… soamente tiña que estar sobrio unha vez á semana para lerlle un traballo ao meu titor2.
Greene refírese á única obriga semanal de comparecer ante un profesor e expoñerlle un tema aleatorio regulado polo punto de vista máis orixinal posible. O alumno máis brillante nese sentido foi Simon Stevens. Leu durante media hora unha exposición diante do seu profesor antes de que este se decatase de que o folio que supostamente estaba lendo estaba en branco. O seu brillante espectáculo non lle valeu unicamente para quitar a nota máis elevada, senón tamén para ser galardoado como «o mellor improvisador de Oxford», un recoñecemento notable se consideramos a nutrida e documentada competencia.
Simon Kuper conta que ese tipo de advenezidos son o maior orgullo da entidade. Non hai logro que cause máis satisfacción que descubrir un rapaz talentoso dunha orixe inferior e incorporalo ao seu mundo de ceas de gala con vestidos de smoking e de misas en latín na mañá seguinte, coa resaca aínda bombeando na cabeza.
Boris Johnson era fillo dunha parella bohemdade clase media. Esa visión dos responsables da universidade non era compartida polos estudantes. Referíanse como plebe ou manchas a ese grupo de admitidos no seu club exclusivo, que debían de recordarse a si mesmos en cada xornada de clase que estudaban en Oxford por méritos propios e non por herdanza, como os compañeiros ricos de pupitre.
O periodista James Delingpole, un mozo de Brimingham, demasiado normal como para poder soportalo logró superar la entrevista con el profesor. Recorda agora ese tempo con retranca: «Soamente quería ser adoptado pola aristocracia». Para conseguilo, tivo que ser un impostor:
—O atractivo era principalemente estético. Copiabamos a estrana combinación de adoración e ironía de Evelyn Waugh. Parecíame marabilloso fumar cigarros ovalados e saír con rapazas que levaban vestidos vaporosos. Forrados de tweed e ataviados con zapatos de coiro calado, comiamos amorodos en bateas e xogabamos a ser membros dun mundo xa desaparecido. Parecíanos un antídoto contra a decadencia e a falta de estética que coñecéramos na nosa infancia. Lémbrome nos anos 70 ceando á luz dunha vela mentres, na outra banda da rúa, amoreábase o lixo.
Evelyn Waugh é o autor da novela Retorno a Brieshead (1945). O propio escritor foi unha mancha en Oxford. Na universidade mantivo unha relación co fillo dun lord, que acabou morrendo prematuramente porque tratou de borrar a súa homosexualidade asologándoa con alcohol. A produtora británica Granada fixo unha serie baseada nese libro en 1981. Eu lembro vela no hostal no que paraba en Santiago a mediados dos 80, mentres asistía a unha universidade pública. Fascinoume ese mundo que puiden ampliar cando fun ao cinema ver Outro país (1984), no que se trata sobre os Cinco de Cambridge, os cinco altos funcionarios británicos liderados por Kim Philby que espiaban para a Unión Soviética durante a Guerra Fría, a quen eu coñecería mellor coa lectura das novelas de John Le Carré. Aqueles mozos marxistas non facían máis que cumprir unha máxima da súa universidade: 2Cando vexas un consenso corre cara a el e dálle un cabezazo".
