A gusto
Para aquelas persoas que participamos nos sistemas literarios hai poucas cousas máis saborosas que as memorias dun editor. Non hai moitas, e menos que vai haber neste século XXI marcado polo novo capitalismo e os contratos con cláusulas de estrita confidencialidade –baixo pena do pago de tal cantidade de cartos que os obtidos pola publicación do segredo non sexa rendíbel en absoluto–. De cando en vez aparecen algunhas biografías ou autobiografías que máis parecen haxiografías que outra cousa e pecan case que sempre do mesmo: gabar os éxitos e esquecer de xeito oportuno os fracasos. Hai que ter en conta, por último, que os editores amorean unha enorme cantidade de información e posúen datos que permiten obxectivar as situacións, algo case que imposíbel coas autoras e autores. O feito de traballar con cartos ten a virtude de relativizar o asunto da calidade.
Por todo isto podemos afirmar que un dos grandes libros do 2025 é Personaje secundario, o libro de memorias de Enrique Murillo, publicado por Trama Editorial –un selo especializado no mundo do libro e en autores cun certo malditismo como marca, Julián Hernández sen ir máis lonxe–. Murillo foi durante case que catro décadas un personaxe fundamental na sombra do mundo editorial español en diversos papeis que repasa neste libro: como escritor –o oficio menos tratado–, tradutor –con éxitos como La conjura de los necios–, man dereita de Jorge Herralde, creador de Anagrama –as aspas son do autor, que renega dese papel– e director literario de varias editoras, das máis grandes a proxectos persoais máis cativos.
Murillo é un escritor excelente, áxil na forma e con consciencia da estrutura global que ten que ter un libro destas características. Pero, asumámolo, nin vostedes nin eu imos ir á súa obra procurar unha prosa de quilates senón os díxome-díxome dunha época cuxos protagonistas comezan a saír do centro do escenario, nalgúns casos por un retiro e noutros, desafortunadamente, por un pasamento prematuro –caso de Javier Marías, un dos grandes secundarios destas memorias–.
Dacabalo entre os 80 e os 90, o sistema literario español pasou da censura á liberdade, da edición case que artesanal á profesional e dun sistema de publicación baseado na estética –ou algo semellante– a un no que a literatura é outro produto á venda nun mercado cultural salvaxe. Isto xerou toda unha serie de conflitos que, vistos dende a óptica actual, semellan inverosímiles: por exemplo, o paso do mencionado Marías de Anagrama a Alfaguara vía clausulazo –así se entendeu por entón, Murillo conta a realidade do asunto con datos e mesmo cartas persoais– coma se fose un futbolista do Barça calquera.
Como xa diciamos, Enrique Murillo aparece no medio de todos estes asuntos e outros moitos e, por dicilo en poucas palabras, queda a gusto cun axuste de contas salvaxe por veces. Asume os seus erros sen moitos atrancos –especial interese ten a intrahistoria de La sombra del viento de Ruiz Zafón–, mais centra a súa mirada nos erros dos demais, aos que acusa dunha maior ou menor deshonestidade á hora de tratar o feito literario. E é autor, dende as primeiras páxinas, pon enriba da mesa unha estética concreta –o que se ten bautizado como estilo Anagrama, para algúns coma quen isto escribe, unha peste para as letras españolas–, que defende a capa e espada e que aporta un extra a un libro xa de seu interesante polos temas tratados.