Opinión

Bacallau incunable con Quico Cadaval

En 1904 un irlandés sae pasear por Dublin dende as oito da mañá ata a noite, cando volve á casa. James Joyce contou esa andaina. A falta de moscas voando que o distraesen, escribiu unha novela de mil páxinas sobre ese vagar tras o título de Ulises.
Táboa3

O resumo que lles veño de facer intrígame dende que era un rapaz. Quixen saber  o que acontece no medio. Estou lendo a novela por cuarta vez. A primeira foi na pensión San Roque, na que paraba en Santiago. Decidín que, se debía memorizar o manual de Dereito Romano de Javier D’Ors, ben podía ler o Ulises. Non era menos longo. A segunda vez que lin Ulises foi no 2002. A miña muller estaba embarazada de Sara, pero non fun consciente de que ese asunto abombabo tivese relación comigo ata o parto. Foi cando me sentín apelado por unha criatura. Volvín sobre o texto de James Joyce no Nadal do ano pasado. Cumpríase o centenario da publlicación. Pero tiven un contratempo que me deixou na porta do cemiterio, coma un bus municipal; así que dupliquei as horas diarias de paseo. Como vostedes ben foron deducindo, o Dereito Romano, a miña filla e o Sergas situáronse entre as mil páxinas da novela e máis eu.

Hai unhas semanas que Uxío Novoneyra me falou de que Lugo, como cidade, entrara no proxecto Ulysses European Odissey. Hai 18 cidades da unión que van celebrar neste ano e no seguinte o centenario a obra de Joyce. Promoven 18 asociacións, unha de cada sitio. No caso galego conseguímolo grazas á fundación do pai de Uxío, o poeta europeo do Courel, e grazas á teimosía do propio Uxío. En Lugo sabemos que somos a primeira cidade europea do país porque, no ano 25 antes de Cristo, Caio Antistio Veto mandou ás súas tropas talar a fraga dun monte sobre o Miño e acampar no claveiro. Co tempo, a ese campamento, foron engadíndolle comodidades e servizos; como unha muralla, unhas termas, unha catedral e un McDonalds, que é a herdanza da xenética irlandesa máis exitosa do mundo.

O xoves fun xantar con José Campanari e Quico Cadaval no Lugo. Ambos son dramaturgos e narradores de verbo divino. Campanari é un arxentino de orixe italiana. Veu actuar unha tarde na librería Trama. Perdeu o bus que o levaría de volta a Lavacolla e, dende alí, ao aeroporto bonaerense de Ezeiza. Quedou facer noite e xa leva doce anos facendo noite entre nós. Campanari é un Ulises joyciano que extraviou os motivos para regresar a Arxentina.

Quico gasta agora boina e bufanda azul bilbao. Para min, todos os azuis son Bilbao porque foi a primeira color que vin no hospital de Deusto onde nacín.

A dimensión de Cadaval foise agrandando tando polo seu talento que vai achegándose a mito. Todo mito require unha estética, unha silueta que poida recoñecer a Historia,unha boina singular. 

Cadaval intervira o mércores na presentación na Odisea Europea de Joyce. Estableceu un paralelo entre os ulises de Homero, Cunqueiro e Joyce. Dicía que o de Homero é un heroe, o de Cunqueiro recoñece un heroe nun neno no porto de Vigo e o de Joyce é o heroe excedente de cupo na folla de servizos. Discrepo.O Ulises de Joyce, que se chama Leopold Bloom, é un covarde.Carece dos atributos do heroe; mesmo díria se fose eu Robert Musil, que é un heroe sen atributos. Homero manda zarpar a Ulises para axudar na Guerra de Troia. A Cunqueiro interésalle Ulises en canto a modelo de«aprendizaxe do oficio de home, sen dubida difícil». Ambos prenden no camiño e tardan décadas en volver. O Ulises deJoyce bótase da casa para facer tempo, sen ánimo de regresar. Deambula por Dublin sen outro motivo evitarse atopar a súa muller co amante. Sabe que eles dous namoraron nunha coral de afeccionados. Os coros, dende o tempo grego de Sófocles son colectivos de persoas nos que a voz humana desvela o seu dramatismo.

No restaurante de Lugo vén o camareiro atendernos. É un rapaz que viste de negro, a xogo cun bigotiño e unha barbiña perfilados. Quico pide un bacallau desalgado, é dicir, ao natural, porque os bacallaus non respiran sal. Eu pido un bacallau á grella e Campanari, pescada.

Cando marcha o mozo, volvemos sobre Joyce. Quico conta que un amigo seu de Ribeira empezou a traducir Ulises.

—A tradución ía ben dereitiña ata que tropezou coa palabra bacía, que é a cunca metálica dos barbeiros.
—Pero, Quico, falas dun episodio está nas primeiras páxinas —interviñen coa solidez de ter lido o principio da novela en tres ocasións.
—Pois o meu amigo quedou aí porque non coñecía esa palabra en galego.

Desta cuarta volta no que estou tratando de ler Ulises confío en chegar máis alá das cen páxinas. Avanzo asistido por unha guía, o libro de Eduardo Lago Cómo ler (o no) Ulises. Grazas a ese bastón de lectura comprendín o capítulo octavo, que foi o adxudicado a Lugo no Ulysses European Oddissey. Cada cidade participante vai ocuparse dun capítulo. Lugo está inclinada á gastronomía, á hortaliza cultivada a menos de dez quilómetros e ao boi alimentado nas aforas, tan semellantes ás paisaxes que describe Bocaccio no Decamerón.

No Libro X da Odisea homérica, Ulises chega á Illa dos Lestrigóns. Atopa numerosos barcos varados na baía. Intuíndo un perigo descoñecido, atraca nunha beira discreta. Os mariñeiros baixan a terra. Sáelles ao encontro unha rapaza preciosa que os convida ao pazo do seu pai, Antífates, rei local. Ao chegar, o monarca devora un dos tripulantes, mentres que Ulises e o resto dan fuxido.

No paseo da infidelidade, Leopold Bloom vai ao restaurante Burton. Ve uns comensais que o repugnan. Compáraos cos lestrigóns. Pensa en matadoiros, carnicerías, sufrimento animal, esófagos,... Fai unha defensa do vexetarianismo. Marcha. Camiña ata o pub de Davy Birne. O camareiro é o seu amigo Nosey Flynn. Pide un vaso de viño de borgoña e un sandwich de queixo gorgonzola. Campanari sitúanos na orixe dese queixo, italiana e medieval. Comenta que ata o século XI non se lle deixou humedecerse ata coller o aspecto azulado, que imaxino un azul Bilbao pálido para equiparalo cun Roquefort ou cun Cebreiro. Ignoro se se elabora queixo azul no Cebreiro, pero resístome a comprobalo. Se non o fan, deberían. Seguro que alguén llelo metía nunha novela de mil páxinas.

Quico Cadaval cóntanos daquela que visitou o pub do Ulises.

—Pedín un sandwich de gorgonzola, pero dixéronme que soamente o teñen o día 16 de xuño, cando os joycianos celebran o BloomsDay por ser o día no que Ulises se bota da casa.

A seguir, fala con entusiasmo estético da barra, que «está feita con botellas de champaña». A min fáiseme un detalle migratorio moi irlandés e, asemade, moi galego. Non hai emigrante retornado de Suíza que non constrúa un chalet con escaleira exterior monumental e un muro con botellas de godello.O noso camareiro de camiseta, bigotiño e barbiña vén servirnos os bacallaus e a pescada. Bautizámolo como Nonsei Flynn. Como viste de negro sotana penso en Leopold Bloom, que fala dun tipo que papa un cura porque cre que iso aumentará a súa potencia sexual. Cadaval lánzase a falar de libros incunables. Debatemos se haberá máis persoas que ignoren o significado da palabra incunable ou que non teñan lido UlisesPasada media hora, Nonsei Flynn interésase por nós.

—O bacallau estaba certamente incunable! —celebra Quico.
Lugo é o unico sitio do mundo no que os camareiros che reñen se deixas algo no prato. Nonsey apreta a Quico Cadaval.
—Ten que acabarme o bacallau porque, como ben dixo, está incurable.

Comentarios