As formas dunha historia, desdobradas
OS DIVERSOS materiais dos preto de cen artistas que participan na mostra divídese en cinco salas. Cronoloxicamente, a mostra abarca 150 anos da historia do país. Se camiñamos cara ao presente, a primeira sala atende as tensións entre capital, traballo e cultura nos momentos nos que Galicia comeza a artellarse como proxecto propio. A segunda, os diálogos entre republicanismo e galeguismo na Segunda República. A terceira, a guerra civil. A cuarta, a longa noite de pedra e as súas resistencias. A quinta, as fendas que abriu a contracultura a partir dos anos setenta.
A sala dedicada á guerra civil parte a exposición en dous, como partiu a historia, nunha catástrofe que, como destacou Labrador na inauguración, atinxe a consideración de antropolóxica. No fondo da sala, nunha dimensión que lle dá plena centralidade, desprégase unha fotografía. Estivo dobrada 40 anos na casa na que se refuxiou a avoa de Emilio Silva Barrera, presidente da Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica, despois de que lle quitasen todo e matasen o seu marido. Nela, o pai de Emilio sostén unha pancarta entre a multitude que aplaudía en Vilafranca do Bierzo ao presidente republicano, e que di: “Queremos el grupo escolar. Viva Azaña”. Ese mesmo nenín non volvería pisar o colexio nunca máis despois de que asasinaran ao seu pai no 1936. Máis tarde, casaría en Becerreá, onde a familia viviu moitos anos. No 2000, Emilio Silva promovería a exhumación dese avó na fosa común de Priaranza, a primeira dun desaparecido polo franquismo realizada con métodos científicos en España.
A fotografía estivo dobrada 40 anos. O autor, Álvaro de la Parra, queimou o seu arquivo antes de se exiliar para protexer os veciños, pois os fascistas servíronse das imaxes daquela manifestación para identificar os simpatizantes da República e exercer a represión. As dobras da fotografía, a fotografía despregada. Falaba a escritora portuguesa María Gabriela Llansol das dobras da historia, de todo o que foi quedando á marxe, en dobra, por apuntar outro posible curso ao dominante no mundo, como apuntaba ese neno coa súa pancarta.
Germán Labrador escolleu os ollos de vidro como metáfora expositiva, como eses artefactos que conectan o mundo dos vivos co dos mortos, que permiten ver alén ou aquén do visible, que desdobran o dobrado. Remiten, polo tanto, a outra historia, a outro tempo, o tempo do que volve. Así, tamén nun contexto de reflexión a sobre a situación de crise social e climática da Galicia actual, con obras críticas con proxectos extractivos como o de Altri, e fronte ao horizonte clausurado do capitalismo neoliberal, estas formas doutra historia de Galicia despregan o tempo dos futuros posibles, dos soños teimosos, como lles chamou Novoneyra. Precisamente do poeta a exposición acolle o texto que escribiu como presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega na chegada dos restos de Castelao, entendendo que non se daban as condicións que el desexaría para volver naquel 1984, nun deses momentos de ollos de vidro, co pobo inmemorial que quebrou, coas súas manifestacións multitudinarias, o relato amable da transición.
Son esas dobras, esas rupturas, esas tensións e eses soños que volven, insepultables, os que unen as formas desa outra historia nas cinco salas en círculo desta exposición que poderá verse ata o mes de maio. Formas que van das as vangardas artísticas aos cultos ou ás festas populares, da fuga en imaxes de Maruja Roca á intervención dos gravadores da Estampa Popular Galega, do Fardel da Guerra de Conde Corbal ao Pórtico para un xuízo final de Anxo Baranga, da Homenaxe ás vítimas da represión franquista de Xosé Vizoso ás pezas da Nova Escultura Galega ou ás investigacións sonoras de Xoán-Xil. En total, preto dunhas 300 despregan o que estivo ausente, silenciado, invisibilizado, censurado ou en dobra, o que puido ser e sempre volve.