A inmensidade das nosas montañas

Desde a ventá da miña casa da Veiga podo ver unha das obras máis colosais de Domingo. Colocárona ao pé do hórreo, xunto ao Concello. Algúns chámanlle Simio, pero a xente deulle en chamar O conde Lecquio; non sei por que! Realmente esta peza encargáronlla para adornar as beiras da A-6, cando esta foi inaugurada; e formaba conxunto con outro hórreo do país, obra de Chispa de Balboa. O caso foi que seica os condutores despistábanse en demasía por mirar para o Simio, Conde, ou como queira que se chame, e o Ministerio decidiu retirar a escultura, que foi cedida ao Concello da Veiga.

Había xa tempo que non falaba con el, cando fun darlles o pésame, a el e mais á súa compañeira, polo pasamento de Rosario, a nai de Loli. Lembro que Domingo me dixo que alí, na Veiga, ou en Ambasmestas, estaba demasiado abaixo. Que necesitaba altura.

A min gústame moito subir por Canteixeira arriba, ata Ollo de Lamas ou a Campa das Achádegas, onde está a encrucillada cara a Barantés ou Pena Rubia, alí onde se bican as terras de Cervantes, O Valcarce e A Somoza. Aló arriba "síntese ben o pouco que é un home", como dicía Novoneyra. Por aqueles altos está tamén Fombasallá: "A ermida de Fombasallá / ten a porta ao revés,/ para que non lle dea o aire / do lado de Barantés".

Cando chego arriba e me paro, entendo perfectamente o que quere dicir Domingo; ese Domingo que fun coñecer en Madrid, a mediados dos 80, cando fora expoñer as súas pipas, xunto cunha pintora naif, no chalet de Jean-Louis Capgras, nun barrio fino da capital. Alí mesmo foi onde un xornalista lle preguntou, cal se fose Tarzán en Nova York, se non lle impresionaba aquela gran cidade; ao que el respondeu algo así como: "Madrid non é nada, comparada coa inmensidade das nosas montañas".

Foi daquela cando Rosa Montero lle dedicou un artigo en El País Semanal. Un artigo que o deu a coñecer e que fixo as delicias dos urbanitas. Domingo aparecía caracterizado como un home rebelde, que fora expulsado dos Franciscanos de Santiago, que deixara o instituto aos 16 anos, e que andaba tras do seu rabaño de cabras polos montes de Canteixeira. Mentres curaba da cabras descubría formas ocultas dentro dos garabullos que facía agromar coa súa navalla e, polas noites, lía cousas como a Utopía de Tomás Moro. 

En certa ocasión pregunteille por esas lecturas tan sisudas que a min se me atragoan, e respondeume que un home que non ten présa na vida pode ler calquera cousa, igual que non ler nada en moito tempo; que "o gordo non quita o fraco, nin o grande quita o pequeno".

Por aqueles anos andaba en compañía do outro Domingo, o Pumarego, que tamén fai tallas moi notables, e entre os dous abriron un baixo para se reuniren os mozos da aldea a tomar unhas cervexas. Pecháronllelo por falta de papeis e volvérono a abrir como Asociación Cultural Carocos, tomando o nome deses castañeiros vellos, ocos e requeimados por dentro, que poboan os nosos soutos. 

Agustín Cerezales Laforet definía caroco como "oquedad existencial partida por el rayo, sellada en el recoveco del árbol centenario", no primeiro e único número da revista A Papela, que editaron en 1987.

Tamén editaron un volume de Estorias e contos dos Ancares. Nel, o polígrafo de Teixeira, Aquilino Poncelas Abella, recompila unha boa parte da tradición oral do noso país. Ese país que alguén se ocupou de cartografar, estilo vaiche boa, e publicar na contraportada da Papela. 

Para Domingo o país é aquel territorio no que podes moverte a pé e falar con xente coñecida; definición non demasiado distante do concepto de 'redonda' de Uxío Novoneyra, que a definía como "esa distancia íntima, realizable". Despois de todo, o poeta de Parada do Courel tamén era do país. A Domingo hoxe, cando xa está retirado e tranquilo, dóelle o país. Dóelle que desapareza a xente e, con ela, as nosas formas de vida ancestrais. E dóelle que os que quedan sexan tan desleigados como os do poema por excelencia de Celso Emilio Ferreiro.   

Legalizar Carocos supuxo claudicar ante a administración, pero tamén ser protagonistas, en 1987, dunha exposición patrocinada polo Ministerio de Cultura no Museo Arqueolóxico Nacional. Aparte da etnografía, tamén se expoñía a obra dos dous Domingos. Xa non só buscaban pipas antropomorfas dentro dos garabullos e das cozas, senón que empezaron a escalar a súa obra a pezas de maior tamaño, feitas de castañeiro, de rebolo, de buxo, de freixo, de pereiro, e todas cantas madeiras poboan os nosos montes e soutos. 

Despois desta exposición haberían de vir outras, aínda que non moitas. Domingo é un home pausado e traballa as madeiras con mimo e con calma. Podemos destacar a que fixo no Edificio Pallarés, en León; e outra que fixo en Lugo, en 2017, no fondo da Praza Maior, e pouca cousa máis. Durante todo este tempo centrouse nos encargos, na decoración da Casa das Xentes, en Balboa e, sobre todo, en Marcelle Natureza, en Outeiro de Rei, onde unha boa parte da decoración e mobiliario saíron do seu taller.

Agora, xa retirado, non acepta encargos. Segue os tempos da vida segundo a métrica tradicional e, de cando en cando, como lle pasara a Miguel Anxo co bloque de mármore do David, dá cun anaco de madeira desbotado e ponse sacarlle a alma que leva dentro.