A 'longue durée' da Real Academia Galega

CHOVE SOBRE un vinilo de Lester Young que estou escoitando nestes momentos no salón da miña casa. O músico de jazz nunha escribiu unha letra en galego. De rapaz, eu pensaba que a cultura era un estado de coñecemento ao que se accedía cun esforzo. A min serveume de moito curiosear na biblioteca do meu pai, pero tamén na municipal; aprendín con certos programas da televisión pública, como os de Sánchez Dragó —que me descubriu a lucidez flamíxera de Fernando Arrabal—, e formei o meu criterio musical escoitando Radio 3.

En todo momento entendín que a cultura era un ámbito sofisticado e elevado no que se comunicaban as persoas que comprendían a realidade máis fondamente. A grande alegría foron os móbiles, esa marabilla que ofrece a posibilidade de ler Ana Karénina ou coñecer a música tradicional de Corea en calquera sitio e intregramente gratis. Pero o Romanticismo alemán, arrastrado polos irmáns Grimm, xeraron o concepto da invención do pobo e a consecuente cultura popular, ese oxímoro. Quero dicir, que en vez de intentar ir elevando o pobo cara á cultura, optouse por baixar á cultura ao nivel do entendemento do pobo. Como consecuencia, a cultura perdeu a súa natureza e a súa complexidade. Deixou de ser. Tratando de xeralizar o prestixio de ser culto —que tampouco sei para que serve— acabouse coa cultura.

O cumio vivímolo este maio esquecible no que a RAG honrou coas Letras Galegas ás cantareiras. O día máis destacado no ano cultural galego leva anos sendo unha ganga para advenedizos. Celebrei a Luísa Villalta ou a Xela Arias, festexei a Ricardo Carvalho Calero polo seu pulso coa lingua; pero dubidei con María Victoria Moreno ou Florencio Delgado como unicamente me acontecera con María Mariño. A confusión sufrida con eles mudou a desconcerto coas cantareiras. A homenaxe magna da creatividade literaria situou no altar maior unhas mulleres que nada escribiron, que entoaron unhas cantigas de escasa calidade estética e sen o menor calado reflexivo: "Ao pasar pola Coruña/ vin un barco de vapor,/ levaba as velas despregadas/ e o timón ao rededor".

Víctor Freixanes merecía unha maior dignidade na súa despedida. Vexo na escolla destas Letras unha consecuencia da súa política de feminizar a Real Academia Galega. Permitan que me explique. A  Academia padecía un exceso de masculinidade  e necesitaba unha modernización dos seus enfoques. A incorporación de Marilar Aleixandre, Fina Casalderrey e Margarita Ledo foi un acerto. Temos abundancia de escritoras, investigadoras  e periodistas; mesmo de autoras de letras musicadas, que ben merecen estar representadas na institución onde se dirixe o noso maior poder brando, a cultura galega.

Freixanes fixo un traballo excelente nese ámbito.  Entregar parcelas do poder brando da RAG ás mulleres na Real Academia é un xeito efectivo de modernizala. Elas son modernas porque proceden da subordinación. Como nunca lles permitimos estar na gobernanza buscaron outros camiños para intentar exercerla. Acabaron sendo renovadoras e audaces. Pode que non esteas autorizada para exercer o poder, pero ninguén che impide influír, que é máis sutil.

Acabar o mandato cun símbolo

Víctor Freixanes quixo acabar o seu mandato académico cun símbolo do que foi o seu estilo executivo, a femininación precisa, pero escolleu as persoas equivocadas. As cantareiras son merecedoras dun enxalzamento, pero dunhas Letras coas que nada teñen que ver.

Consagrar as Letras Galegas a unhas señoras que cantaban as variedades do seu momento porque carecían de maior coñecemento e que cantaban a metade das coplas en español é incongruente. As rapazas agora cantan por Dua Lipa ou pola Rosalía catalá.

A sinatura de Ferrín na Academia foi o peche de portas para a investigación en silencio. A elección de Alonso Montero foi un aplauso xusto ao seu labor de rescate e dignificación intelectual, pero non era unha mirada ao futuro. Freixanes amosou que cre na sociedade. Viña de dirixir editoriais, que viven da esperanza de que algun día a sociedade vire de rumbo e lea en galego. Abriu a academia.

Do novo presidente, Henrique Monteagudo, espero unha etapa de longue durée, que un término que usan os historiadores franceses para definir os periodos de paz e sosego, nos que ninguén se manca, pero non acontece nada resaltable. Monteagudo ten tamén un ánimo investigador, como Ferrín; pero carece dos seus excursos políticos. Cando o ourensán colleu a RAG sospeitei que sería mansamente institucional, en contra das proclamas temidas por outros, e acertou a selo.

Con Monteagudo a Real Academia Galega mantén a esencias dos últimos anos: compostelá, universitaria e galáctica. Máis Lampedusa: que todo cambie para que nada cambie. Galicia non entendeu todavía que a lingua e a cultura son armas de poder, máis que Citroen ou Inditex porque son atemporais.

Así que a sociedade deixa facer nesa institución de penumbras na que se van sucedendo cargos vencellados a Galaxia, á USC e a Compostela.

Cando a gobernou Ferrín, o ABC escandalizounos ao descubrir ese poder brando débil e mortecino, guisado e comido en Santiago, a cidade das canonxías e dos favores mutuos, dos fillos prodigos colocados nesta diplomacia de cargos polo peso do apelido. O xornal madrileño tampouco estaba descubrindo o monte Medulio, pero a finaldiade era apartar a un comunista dunha instituición que debería ser principal no país.

 A Academia non vivirá unha revolución porque as revolucions fanas os miserables e os famentos, pero non hai ninguen interesado en asaltar esa Bastilla