Metade novelista, metade polemista

ÁS VECES regreso ás entrevistas televisivas que facía o mestre Joaquín Soler Serrano para a Española nos anos 70. A preferida é a que lle fai a Álvaro Cunqueiro. O escritor mindoniense sentía un pracer intrigante cando mentía. As súas mentiras eran perfectas porque carecían de motivo nese momento. Son mentiras tardías e inútiles.

Necesitou mentir cando acabou encarcerado en Lugo por tráfico de aceite ou cando dixo que sabía inglés para ousar traducir a Shakespeare. Pero, míntelle a Soler Serrano en 1978, tres anos antes de morrer, coa vida vivida e solventada. O periodista pregúntalle polo que está escribindo. Cunqueiro está fumando no estudo televisivo. Dá unha chuchada ao cigarro. Mírase a manga. Descubre unhas escamas de cinza. Ergue o peito para mentir: "Teño a piques de rematar unhas memorias tituladas Cinza na manga dun vello".

Maruja Mallo fantasía porque as súas mentiras carecen de intención, mesmo da intención de burlarse do interlocutor, como facía Cunqueiro. Mallo cóntalle a Soler Serrano que había 40.000 pintores no París de Juan Gris e Picasso. Cada un deles pintaba varios cadros ao mes. O mercado estaba saturado. "Pasaban fame. Picasso dicíame que tomaba un café pola mañá e con iso aguantaba todo o día. Pero tiña máis forza física que Gris, por iso aguantaba mellor".

Cunqueiro puxo a camisa da Falanxe porque toda aquela masacre miserable lle parecía un xogo macabro. Traduciu a Shakespeare por espantar a fame como quen move a man nerviosamente para apartar as moscas do queixo cremoso.

O outro día  estiven vendo un vídeo de  Tik Tok no que dicían frases a profesores universitarios de literatura. Eles tiñan que discernir se eran de Taylor Swift ou de Shakespeare. Dubidaban todo o tempo. Non lle pide un ese nivel de calidades na escrita a Teo Cardalda ou a Juan del Val. A súa función é outra.

Dáme a impresión de que Maruja Mallo nunca se preocupou pola fame. Sorprenderíase de ver a metade das súas 187 obras catalogadas expostas no Reina Sofía. Ela sentíase cósmica. Por iso, minte levemente cando se confesa "moderadamente galega". As súas cidades son Madrid e Bos Aires; o seu medio natural é a costa do mar, e a paisaxe da súa alma son as estrelas e os cometas. Salvador Dalí, amigo seu da Residencia de Buñuel e Lorca, definiuna como "metade anxo, metade marisco".

Pero, si, Álvaro mentía deliciosa e gratuitamente. Besteiro achegouse bastante ao seu núcleo na biografía Un hombre que se parecía a Cunqueiro, pero acabou tan penetrado pola personalidade do retratado que se perde na elucubración. Agora hai un novo intento, Álvaro Cunqueiro. Sueño y leyenda (Renacimiento) de Antono Rivero. Xa lles contarei. De momento, o traballo máis rigoroso e completo é Cunqueiro. Unha biografía (Xerais, 1991) o clásico de Armesto Faginas.

Ignoro a situación de Teo Cardalda. Houbo un tempo en que o vía deambulando por Ribadeo, tomando café no Cantón de Nemesio. A Xunta encargoulle unha canción promocional. El entregou Galicia tiene flow. Dáme pudor reproducir a letra. Imos aló: "Galicia es una lata de conservas/ El reino del marisco y el buen tiempo/ Aquí somos finisterres,/ desertores del arado/ Emigrantes de ida y vuelta,/ quizás nos falta una tuerca/ Aquí nunca pasa nada,/ salvo la Santa Compaña/ Se ve desde Ponferrada,/ un incendio en tu mirada". Quero pensar que a versificación ten a autoría de ChatGTP. Diría moito da dignidade dun artista ao que respecto como compositor. Como pasa coas mariscadas ás que me invitan, prefiro non saber o prezo.

Para aliviar este apuro busco acougo na amada prensa en papel. Inclúen a despedida de Morante de la Puebla e o premio para Juan del Val nas páxinas de Cultura. O criterio periodístico non o comprendo nin o comparto. Todos os touros que espera un atopar en Cultura son os que pintou Picasso e todos os libros que agarda son De santos y milagros de Álvaro Cunqueiro, unha antoloxía de César Antonio Molina que publica gloriosamente a Fundación Banco de Santander.

Vexo un avance en Juan del Val. Despois de titular Bocabesada e Del paraíso libros anteriores debeu de facer unha consulta a ChatGTP e púxolle Vera, una historia de amor ao novo. Non diría que é un alarde, pero tampouco que é unha das súas cursiladas.

O "polemista" (sic) podía terse limitado a recoller o trofeo e a pasta o pasado mércores. Pero necesitou explicarnos a relación entre facer novelas e vender libros para situarse nesa elite de artistas que poden escribir letras notables e vender a esgalla, como logra Taylor Swift.

Recoñezo que Juan del Val conseguiu provocarme. Nunca me interesaron as súas opinións nin o seu matrimonio con Nuria Roca, dous asuntos que airea con aspaventos e movendo os brazos coma aeroxeradores. Busquei fragmentos dos seus textos. Ten bo sentido do ritmo, xestiona acertadamente a frase curta. É unha cualidade. Polo que lin, escribe uns folletíns pornográficos con descripcións sobadas.

Un segundo detalle que lle recoñezo: a valentía de citar a súa editora nos agradecementos do galardón. Falou de Miriam, sen dar o apelido. Non dei sabido quen era, pero estou seguro de que tivo que traballar arreo para dar xeito ao orixinal.