O SEU primeiro contacto co terreo foi na rodaxe de Como nun espello (1961). Nese momento decidiu que aquel anaco de terra solitario e afastado do mundo sería a súa casa. "Se quixese ser solemne diría que atopei o meu verdadeiro fogar, se quixese ser divertido podería afirmar que foi un frechazo". Alí viviu ata a súa morte en 2007, e foi o escenario de varias das súas películas, entre elas Persoa (1966) e Segredos dun matrimonio (1974). Este ano, a directora sueca Mia Hansen-Løve estreou A illa de Bergman (2022), unha película sobre un matrimonio de cineastas en descomposición que se instalan na Illa de Fårö esperando recibir a inspiración a través dos lugares onde viviu o director. A protagonista, que acudiu ao santuario bergmaniano en busca de respostas, cae do cabalo en plena epifanía: "Gústame certa coherencia. Non me gusta cando os artistas que amo non se portan ben na vida real". Bergman era ese tipo de artista.
Ingmar Bergman (1918-2007) naceu na cidade universitaria de Uppsala, a segunda máis importante de Suecia, e desde o día do seu alumeamento sufriu todo tipo de enfermidades. "Era coma se non acabase de decidirme a vivir". O seu pai era un pastor protestante que educou aos seus fillos co manual luterano de disciplina dura. "Case toda a nosa educación estivo baseada en conceptos como pecado, confesión, castigo, perdón e misericordia; factores concretos na relación entre pais e fillos, e con Deus. Este feito contribuíu, posiblemente, á nosa pasiva aceptación do nazismo. Nunca oiramos falar de liberdade e non tiñamos a máis remota idea de a que sabía. Nun sistema xerárquico, todas as portas están pechadas". Peches en roupeiros, labazadas, humillacións e unha infinidade de castigos que precedían o perdón paternal, o bico na man e a misericordia. "Un ía á cama sen cea e sen lectura, pero o alivio era notable". Bergman conta a tensa relación co seu pai nas súas memorias, tituladas A lanterna máxica (1987), unha construción persoal da súa propia lenda. Biógrafos posteriores vírono como unha xustificación non solicitada da súa conduta ante a vida e ante a política. Foi benevolente co nazismo, acudiu a mitins de Hitler en Alemaña e tardou en aceptar o Holocausto. El atribúeo aos modos e maneiras dun pai autoritario. A súa resposta ante a dominación paterna foi converterse nun mentireiro patolóxico, creando unha identidade falsa que entraba dentro do que podían aceptar os seus pais. "Mentía constantemente. E consolábame dicíndome que quen viviu no engano ama a verdade".
Aquel protocine descubriu ao pequeno Bergman as posibilidades da escenografía e o inmenso poder que lle daba contar historias.
Empezou a apreciar o cinema grazas ao seu tío Carl, un inventor afeccionado que, cunha lanterna máxica, experimentaba en teatriños e pequenos escenarios caseiros. Carl mercaba anacos de película e fervíaos, quentábaos cun soprete e pintaba por enriba con tinta chinesa. Aquel protocine, que tentou patentar o tío Carl, descubriu ao pequeno Bergman as posibilidades da escenografía e o inmenso poder que lle daba contar historias.
O seu primeiro traballo foi no teatro, como escritor e como director de escena. Chegou ao cinema na Segunda Guerra Mundial con pequenas películas e producións de baixo orzamento. Durante os anos da guerra, as salas de cine suecas estaban colonizadas polo cinema alemán, pero o público demandaba algo máis próximo. Esa necesidade contrastaba coa ausencia de industria cinematográfica e de estrutura mínima para producir cinema. "De súpeto, todo o mundo que sabía como era unha cámara por diante e por detrás converteuse en camarógrafo, e calquera que falase algunha vez cun actor era director. Foi unha época fantástica: en tres anos rodei tres películas. Tres catástrofes, tres fracasos... e seguía vivo. Sinxelamente, podiamos continuar facendo cinema".
Tras esa oportunidade, Bergman continuou alternando entre cinema e teatro ata que, en 1952, con Un verán con Mónica, o seu nome empezou a soar en toda Europa. Durante os anos 50 constrúese a imaxe do director que hoxe temos en mente: recoñecido no seu país e admirado nos círculos culturais europeos.
O inusual é que, precisamente cando máis fala de si mesmo, mellor explora as contradicións e desgustos da condición humana
En 1957, con 38 anos e seis fillos con tres mulleres distintas, ten pendentes varias estreas: tres películas (O sétimo selo, A luz da noite e Amorodos salvaxes), catro obras de teatro e un telefilme. Arrastra unha úlcera de estómago que non quere tratar pola carga de traballo autoimpuesta e os niveis de esixencia aos que se enfronta. No principio do ano, chama ao seu médico pola noite: "Nunca durmo máis aló das 4.30 horas. Entón o estómago dáme un envorco e a angustia quéimame por dentro. Non sei de que se trata, pero é indescritible. Quizá teña medo de non dar o talle". Ese calvario está relatado no documental Bergman, o seu gran ano (Jane Magnusson, 2018). Aí, Magnusson pon de manifesto as contradicións das súas autobiografías e subliña a importancia de acudir ás súas películas, a partir dese ano, para entender minimamente quen é Ingmar Bergman. O inusual é que, precisamente cando máis fala de si mesmo, mellor explora as contradicións e desgustos da condición humana. E o mundo respondeu outorgándolle a categoría de mito vivente.
En novembro de 1958, Bergman e Victor Sjöström recibiron as placas de ouro da Academia de Cinema de Suecia. "Agora xa recibín todos os galardóns que existen. O único que falta é que me disequen e exhiban nunha vitrina nun museo de cinema". Non chegara aos corenta anos e xa se sentía esgotado, como o doutor. Eberhard Isak Borg, o ancián protagonista de Amorodos salvaxes.
Na Illa de Fårö, Bergman atopou unha certa paz consigo mesmo. Construíuse unha casa de planta baixa, cunha pequena sala para ver cinema, e refuxiouse na calidez dunha comunidade pequena bañada polo mar Báltico. Os turistas que chegaban á illa preguntaban aos aldeáns onde vivía o mestre. "Non sabemos", respondían, conxurándose para manter a súa privacidade.
O seu irmán maior desmentiu, nunha entrevista para televisión, todas as versións que daba na súa autobiografía
Bergman entregouse ao cinema e ao teatro abandonando a súa vida persoal. "Cando quero acordarme dunha data penso en estreas de películas ou de obras teatrais. Non recordo moito da miña vida privada. Non lembro cando naceron os meus fillos. Sei a idade que teñen máis ou menos, pero non sei en que ano naceron". Non é difícil intuír as feridas emocionais que lle causaron as súas esixencias co cinema. Efectivamente, están nas súas películas. Os seus personaxes expresan os desgustos dunha vida solitaria, das súas dificultades para relacionarse coa xente e cos seus familiares máis próximos. O seu irmán maior desmentiu, nunha entrevista para televisión, todas as versións que daba na súa autobiografía. "É todo mentira. Os abusos do meu pai eran todos cara a min e non cara a el". Bergman, a quen lle deron a última palabra para publicar a versión do seu irmán, esixiu censurala. Non se fixo pública ata 2018, moito despois da súa morte.
"Cando un empeza a envellecer decae a necesidade de diversión. Agradezo eses días bondadosos nos que non pasa nada e esas noites con pouco insomnio. O meu cinema de Fårö proporcióname un pracer inextinguible. Grazas á xenerosa deferencia da filmoteca teño a posibilidade de conseguir prestadas películas vellas do seu inesgotable almacén. A butaca é cómoda, a habitación acolledora, faise a escuridade e as primeiras imaxes debúxanse na pantalla branca. Todo está en calma. O proxector rumorea suavemente na sala de máquinas ben insonorizada. As sombras móvense, volven os seus rostros cara a min, queren que me preocupe dos seus destinos. Pasaron sesenta anos, pero a excitación segue sendo a mesma".
