A festa de San Froilán é a festa grande da capital lucense, sempre en torno ao día 5 de outubro por ser esta a data do enterro do santo que naceu na cidade de Lugo no ano 833 e morreu e foi soterrado en León 73 anos despois, no sepulcro que preparou para si o rei Afonso III "o Magno", amigo do santo.
O patrón de Lugo o é tamén de León aínda que se conmemora de forma diferente pois en Lugo a celebración dura quince días nos que se unen elementos históricos, gastronómicos, lúdicos, e todos eles en espazos próximos á muralla declarada Patrimonio da Humanidade hai dez anos.
O vínculo entre Lugo e León vai máis aló de San Froilán pois durante séculos, León foi o lugar de partida de arrieros que compraban produtos nos portos galegos como peixe salgado e polbo seco e vendíanos en feiras e romarías de camiño a Madrid, de onde traían outros produtos para a súa venda ao regreso.
Polbo e San Froilán nunca coincidiron pero hoxe son inseparables
A historiadoras María Pilar Rodríguez Suárez, Mercedes Vázquea Bertomeu e Alexandra Cabana Outeiro reuniron no seu libro "250 anos dás feiras do San Froilán" editado polo concello de Lugo en 2004, informacións sobre a orixe desta celebración.
Rodríguez Suárez explicou a GG que o polbo fresco ou seco aparece nas cidades medievais galegas grazas a feiras e mercados, como un produto máis da alimentación e nos séculos seguintes, o polbo seco foi transportado polos arrieros leoneses que trafegaban entre Galicia e Madrid.
A pesar do consumo de polbo en Lugo ten unha orixe diferente ao do seu consumo na provincia de Ourense (e concretamente na comarca do Carballiño onde radican as "pulpeiras"), a preparación reina do cefalópodo era común en ambos os lugares, "á feira", é dicir, cocido e adobado con aceite, sal e pemento.
A feira lucense contou con permiso real en 1754 e foi simultánea á celebración do San Froilán, vinculada a banquetes e celebracións organizados polas confrarías relixiosas e logo o consistorio lucense.
"A gran cantidade de veciños que acudían á feira impulsòu a instalación postos de comida que asumiron o polbo á feira como prato principal, aínda que tamén, como agora, servíase carne ó caldeiro e outras viandas, como as anguías que por tradición se pescaban en grandes cantidades no río Miño ao seu paso pola cidade e para ser consumidas frescas ou curadas nesta época do ano", agregou.
De 22 pulpeiras en 1899 a cinco casetas na actualidade
As primeiras noticias escritas sobre a constumbre para comer polbo na celebración do San Froilán son de finais do século XIX e parece que basicamente, os veciños e visitantes da feira achegábanse aos postos de venda con cacharros de barro para levar o polbo á feira a casa ou a outro lugar para comelo.
Este movemento comercial e culinario requiría preparativos pois había que contar con espazo para os centos de carromatos que chegaban cada día á feira e con leña, auga e polbo para alimentalos.
Os postos de polbo se foro movendo por varias zonas da cidade, á vez que foi desaparecendo a feira de gando pero a memoria segue viva pois algúns dos actuais cocedores de polbo participaron nela axudando aos seus pais e os seus recordos remóntanse aos anos 40 do século XX, como ocorre con Aurora Varanda González.
Pulpeira con memoria
A memoria da festa de San Froilán conta con miles de negativos fotográficos cedidos pola o Arquivo Histórico de Lugo onde conforman os chamados "fondos Vega" e que recollen imaxes de pulpeiras, casetas e actividades festivas de polo menos a segunda metade do século XX.
Para a memoria contada, Aurora é a "máis antiga do lugar" no parque Rosalía de Castro, natural de Arcos, pobo do Carballiño (Ourense) onde todas as familias teñen pulpeiras entre os seus integrantes, e explicou a GG que comezou a participar no San Froilán para axudar aos seus pais, pulpeiros, cos que pasaba tres meses na cidade de Lugo.
"Estou aquí cada ano desde 1945 e parte dos meus estudos foron aquí pois os meus pais non querían que os meus estudos se resentisen durante os tres meses que había entón de feira así que ía ao cole e axudáballes co polbo", explicou.
Apulpeira de Arcos recorda unha gran feira con cabalos, vacas, touros, calcetíns unhas veces preto da actual estación de autobuses, ou noutros lugares polos que foi pasando a festa ata establecerse no parque Rosalía de Castro, onde se celebra na actualidade.
"O polbo á feira é un manxar que non ten graxa, nin ósos e moi rico como queira que se prepare pois nós seguimos a receita tradicional á feira pero no Fórum Gastronómico de Santiago estiven cun cociñeiro que o prepara con chocolate e tamén estaba riquísimo", agregou.
A caseta de Aurora, na que traballan 16 persoas durante o San Froilán, conta con outros produtos na súa carta e incluso, se se encarga antes, ofrece polbo ao ajillo, en empanada con cogomelos e guisado.
Tamén pulpeiro de Lugo
O parque de Rosalía de Castro acolle cinco grandes casetas que corresponden aos restaurantes "A Palloza" de Ramiro López López, "Torre de Núñez" de Ana María Núñez, "Parrillada Antonio" de Sonia Lombao e a caseta "Manolo de Marce", cuxo nomee refírese ao lugar de orixe do seu propietario, un pobo a once quilómetros da cidade de Lugo.
a súa memoria chega a 31 anos atrás e contou a GG que as casetas eran de lona "pero un ano choveu tanto e houbo tanto vento que se levantaron as casetas así que ao ano seguinte fun o primeiro en instalar unha caseta ccon paneis de aglomerado e uralita, moito máis sólida", explicou.
Recorda tamén que o prezo dunha ración de polbo era de 4 ó 5 pesos, fronte aos 7 euros que custa hoxe "e falamos de racións que agora son algo máis pequenas", agregou.
Manolo e a súa esposa María Carmen Pérez Rodríguez recordan aquelas feiras e festa de San Froilán que duraban trinta días fronte aos quince actuais pero están seguros de que a tradición non se vai a perder pois xa o seu neto de 13 anos quere ser pulpeiro.
