BOTEI A MAÑÁ de onte lendo o último libro de Alfredo Conde. A conto do literario será o segundo dunha triloxía que comezou con A conto de Fraga e que completará A conto do político. No primeiro falaba da súa relación con ese politíco vilalbés e cubano, intelixente e torpe, xeneroso e brután, amable e iracundo; eu non sabería dicir cal era o seu arcano maior. O retrato que ofrecía era admirativo, comprensivo; pero non entregado nin misericordioso. O terceiro libro da serie servirá a Alfredo Conde para revisar o seu tránsito pola Consellería de Cultura.
—Vostede intentou profesionalizar o escritor galego.
—Pero non nos deu tempo —lamenta.
Despois de xantar fun camiñar dez quilómetros polo Camiño de Santiago, ao leste de Lugo. Estou facendo por etapas, á inversa; non por unha posesión demoníaca. Empeceino ao revés porque se me apareceu nese sentido na andaina. Reparei na vantaxe de que esa ruta está limpo de herba alta nin silvas e de que os paxaros fan as súas escalas de deitarse, de que a estridencia dos coches non anega as conversas dos reis, os señores e os vagamundos. Alfredo Conde tamén ten que ver con esa paz, como con outros asuntos do país.
Pero non soubo estar. Pecaba de xuventude para entrar na Nova Narrativa Galega e agora peca de pasado. Así que vive nunha casa de pedra, dende onde conduce un automóbil de cercanías para achegarse á Santiago, que naceu cidade e ascendeu a parque temático da reliquia.
—Eu son o Gran Traidor, o Gran Senvergoña. Non quero quedar como eso. Quero responder a todas as preguntar que non se me fixeron. Debo unha explicación de por que actuei como actuei aos meus, aos meus netos, aos amigos. Xa llelo contei a eles, pero quero que saiban que podo sostelo por escrito.
—Vostede e máis eu temos falado en persoa e en privado dos asuntos que conta no libro. Optou por un ton contido cando o máis evidente sería perpetrar unha masacre de imputacións explícitas.
—Non se trata de atacar ou de ferir, senón de aclarar as miñas actitudes. Non é un axuste de contas, senón un descargo de conciencia.
O maior beneficio dese pudor recíbeo Carlos Casares. Foron amigos de compartir o prato de lentellas. Alfredo pensa que Casares llo quitou nun excesivo número de ocasións. Recrimínallo, pero nunca chega a prender a fogueira.
—Foi testemuña a favor da miña exmuller no xuizo do meu divorcio —repróchalle, aínda incrédulo—. El sabía os meus motivos porque coñecía o meu matrimonio, coma eu coñecía o seu. Desafogábamos un co outro.
—Entendo que o respecte porque está morto.
—Non, non é iso. Todos imos morrer. É que lle gardo un tremendo afecto. Teño tendencia a perdoalo, algo que non me pasa con Bodaño.
A conto do literario avanza por dous camiños. Nun deles o autor trata de comprender por que se abriu a vía de auga na súa amizade con Casares; noutro, por que os premios Nacional de Literatura, Blanco Amor, Grinzane Cavour e por que o seu traballo na Xunta a favor da literatura do país non lle procuraron a reputación literaria de, usareino como exemplo, Ferrín; nin a reputación moral de Manuel Rivas, nin sequera a audiencia de Suso de Toro. A Casares despáchao con varios trazos, que consisten na súa deriva cara a Montserrat Roig e no uso afeable dunha bolsa para escritores en Alemaña en concorrencia con Freixanes. Pero ese río cursa subterráneo.
—Cando me deron o Nadal por O Griffon chamaron á porta da casa. Era Carlos, que traía unha botella de champán que viña de abrir. Dixo: «Conseguímolo!» Revisáramos xunto esa novela. Pode que chegase a pensar que tamén era súa. Sinaloume unha serie de defectos do texto para advertirme de que poderían usalos na miña contra. El usou eses defectos nunha crítica que fixo cando saíu o libro.
Alfredo Conde paréceme un home excesivo: na intelixencia, na astucia, na impaciencia, na xenerosidade, no amor propio, na desconfianza, no sentido da xustiza, no capacidade de perdoar, no resentimento, na memoria, na fidelidade, na soidade e na acidez.
Casares acaparou toda canta dignidade e tanta autoridade se pode acaparar neste país cunha ambición que deu un novo pulo ao Consello da Cultura Galega ou a Galaxia, que foi valiosa no parlamento galego e que non foi estéril na Academia. Acabou por esclerotizar todo, por impedir que outras persoas novas ascendesen a eses postos sobre os que el estaba sentado.
Aventuro:
—Non sería que Casares quería ser o seu Pigmalión?
—Pode ser, pero eu non son pigmalionizable. Aquel día do Nadal díxome: «Foches deputado, es Premio Nacional; agora Premio Nadal. Xa podes morrer». Soamente podía haber un galo no galiñeiro.
—Pero el non era un profesor de instituto que escribe polas tardes.
—Non. Tiña o Consello, a Academia, o artigo na Voz, Galaxia. Todo iso herdouno Freixanes nunha semana.
A dimensión dunha figura pública non a deciden os seus amigos, ser amigo é fácil, consiste en apartarse cando asoma a treboaba no horizonte e en dar lume cando se acende a pipa na sala de máquinas. A altura dun persoeiro mídese en metros de rivais. Alfredo Conde lembra en A conto do literario os intentos de ser académico; primeiro en Madrid, despois en Santiago.
—Casares, Cunqueiro e máis eu fomos portada de Babelia. Despois a literatura galega desapareceu. Segue habendo lobbies de autores españois que estan convencidos de que nós non pintamos nada. Que pintan agora Rivas ou Suso de Toro? Fomos erradicados. En parte é culpa nosa, por non facer piña entre nós.
Unha militante do Bloque confesoulle que o condearan á morte civil nunha asamblea, que a pena era ser humillado nas charlas ou nos debates públicos nos que un fiscal da causa erguería a voz para ensuciarlle a honra cualificándoo de traidor á patria. Pérez Reverte confesoulle que se opoñía ao seu ingreso na Española non por el en si, senón polas persoas que o propuxeran: Carme Riera, Elena Quiroga e Camilo José Cela. Bodaño abandeirou a oposición a que fose acádemico da Galega como intentaron Xosé Ramón Barreiro, coa armadura da presidencia, e Francisco Fernández del Riego, coa aura do respecto que atesourara no país. Conde non cala o seu desconcerto: "Porteime coma un anxo con el cando fun conselleiro".
O escritor non perdoa a Dolores Vilavedra que o situase nunha nota menor, a beneficio de inventario na Historia da Literatura Galega. Apunta no libro: "A min despáchame cun par de liñas nas que se dicía que: Alfredo Conde escribiu o Griffón, nos dez anos seguintes a súa traxectoria lingüística, literaria, editorial, política e persoal ten sido errática". Eu lin ese ensaio, pero non recordo a literaridade da sentenza. A intención, si.
No armario da anécdota está gardado o Mario Vargas Llosa conferenciante en Ourense, que lle afeou coa súa voz de galo contratenor que viaxase á Cuba fidel ao comunismo. Conde deixara a estela do Partido Comunista décadas atrás, cando asumiu que a estratexia máis eficaz para combater una ditadura podería ser outra ditadura, pero el non quería participar dese embate.
En A propósito do literario tamén hai amizade. A memoria deixa un sobre lacrado con Riera, Quiroga e Cela; con Del Riego e Barreiro. Non esquece a fidelidade de Lois Caeiro nin perde de vista a teimosía de Darío Villanueva para facer entender en Madrid que un escritor galego tamén podía facer achegas de valía ao español. Non falta o agarimo cara ao editor Luís Mariño, que "morreu novo, demasiado novo". Lembra con cariño mesmo os seus comentarios desabrigados:
—Luís adoitaba dicir de si mesmo que era o mellor tradutor de Johnny Walker ao galego
