Opinión

Beiras explícase nun campo de laranxas

Cézanne nunca cedeu contra a vida. Aínda cando se lle acababa o gas do sol era levado nunha cadeira por un campo de laranxos que había cerca da súa casa en Aix. No amencer mandaba á Louise e ao xardineiro que o levasen en volandas para poder pintar ao aire libre. Eles ataban un pincel á súa man, que parecía a gadoupa dun grifón, e deixábano traballando.
CEMITERIO DE SAN MAURO_ Dia da Galiza Martir_ Homenaxe de Anova con Anton Sanchez e Xose Manuel Beiras_
photo_camera Xose Manuel Beiras. EP

ESTIVEN VENDO o documental ‘Vivir2 veces’ sobre o paso polo mundo de Xosé Manuel Beiras. Pepe e Jorge Coira, e Gaspar Broullón, colocan a cámara. O político compostelán vai erguendo memoria da súa vida.

Parece que eu lles dou a vostedes unha idea de lixeireza e, en certo grado, de despreocupación porque esa pode ser a impresión que se quite tras ver o traballo. Pero hai que ter exactamente pensado onde vas situar a cámara e con que intención a pos para que o relato flúa como fai durante esta hora que parece ter 27 minutos de emoción. Descubrir a Beiras neno, adolescente, estudante e bolseiro para desembocar no Beiras que coñecemos é fascinante.

O líder nacionalista amósase esquivo a ser entrevistado. É dono e señor da súa xestualidade, do seu discurso, do seu peiteado revolto en branco, do seu xeito de petar cun zapato no Parlamento para citar a Kruschev ou de procesionar a toma de posesión da acta como deputado cun libro de Rosalía e unha rosa. Non vai permitir que un xornalista llo transforme nunha posta en escena menos solemne e perfumada de referencias.

Os Coira e Broullón acertaron na proposta para que Beiras aceptase. Sería el quen se contase quen foi usando dúas escaletas para o guión: unha ducia de fotografías e xuntanzas con varios amigos en todos os ámbitos da vida que lle interesan. Hai políticos, literatos, artistas e músicos.

Ao terceiro pase de Vivir2 veces que me fixen na casa déuseme por pensar nun libro que comprara a principios do verán no Guggenheim de Bilbao. Como ese centro de arte ten unha programación dinámica vou percorrelo cando visito a capital vasca do mundo coñecido, que adoita ser cada tres ou catro meses. A miña irmá vive a cen metros, así que nin o xirimiri pode servirme como excusa.

A memoria filmada de Xosé Manuel Beiras recordoume a Ambroise Vollard. Retratos de Cézanne a Picasso (Editorial Casimiro). Vostedes, non se me rendan á tentación pedante, non saben quen foi Ambroise Vollard. Eu, cando menos, carecía da menor idea. Cézanne tampouco escoitara falar de Vollard ata que lle comprou 150 cadros sendo o artista un herdeiro proceloso e un pintor descoñecido de 56 anos. Vollard, da mesma idade, non tiña un can para compar marcos, así que puxo as teas cravadas sobre pranchas de madeira.

Abriu unha mostra con mazás, bañistas e montañas pintadas en manchas grosas nunha galería estreita e incómoda. Deu saída ao xénero. Animouse, a pesar de que a prensa deu noticia dunhas «atrocidades en óleo sobre lenzo». Botou unha carta para Haití á atención de monsieur Gauguin. O artista mandoulle uns cadros polo barco que facía de correo a pesar de que Vollard se pronuncia igual que voleur (ladrón) e, como pasara con Cézanne, vendeu todo o xénero. O seguinte intento fíxoo co pintor de ollos exaltados Vincent Van Gogh. O resultado foi o coñecido. Vollard quedou sen investimento e o pintor sen orella. Vincent abriu a Biblia ao chou e leu que debía cercenarse calquera membro sometido a unha conversa impura. Viña de falar cunha prostituta.

Poida que Van Gogh padecese daquela unha depresión de balea. Beiras fala esquivamente da que sufriu el. Ese é o primeiro Beiras do que eu teño noticia. Foi recén chegado a Santiago, en 1982, cando se falaba na cidade dun profesor de Economía que asomara a cabeza por un burato negro de catro anos para levantar o nacionalismo galego co nome civil de BNG. Ninguén como o vello profesor para conducir unha organización política ata un lugar máis alto e deixala caer para que escache.

O poeta Robert Lowell enfadouse a primeira vez que lle deron litio para curar o seu baixón de expectativas permanente. "Así que levo toda a vida sen poder ser feliz porque me faltaba un pouco de sal na cabeza?". Lowell sentía pánico cando pensaba na perda, na violencia ou na loucura. Unha pílula pequena e de aspecto apoucado foi liberalo de todo temor. Pareceulle tarde cando lla deron.

Xosé Manuel Beiras necesita ordenarse para dicir quen era, pero abóndanlle os mapas. Fai un croquis do casco vello de Santiago coa fin de organizar a memoria da infancia e vai movendo o dedo por un mapa para contar a súa vida no París dos 60, do amor tolo e das pedras arrancadas da rúa ao berro de "a praia está baixo o pavemento!".

Os amigos do pai achegaran cartos para que O Principiño puidese estudar en París "o que quisexe" porque "unha Galicia de seu" necesitaría mentes amplas e ben formada para dirixila. Na outra capital do mundo, na francesa, o enviado do galeguismo descubre con envexa que os rapaces poden bicarse na rúa grazas a que a sociedade gala non padece os transtornos morais de España.

Cézanne era tan católico que unicamente lía periódicos que seguisen estritamente as indicacións de Roma. Baseaba a honradez dos curas en que se vestían con sotana, dun xeito singular, co que "podes velos vir; non coma os socialistas, que se disfrazan".

O pintor tiña medo das mulleres. Por unha banda desexaba que posasen espidas no medio da natureza, como un elemento máis no entorno; por outra, morrería de penitencias cristiás se vía unha. Houbo unha sesión na que se armou de valor para situar o cabalete diante dunha muller aliviada de roupa. Estaba tan orgulloso do seu atrevemento que, cando foi visitalo o escritor Émile Zola, fíxolle ver: "Mire que fermosa! Parece un home!".

Cando rematei Vivir2 veces por terceira ocasión estiven vendo o funeral de Estado que Francia lle dedicou a Jean-Paul Belmondo. Dez soldados de gala cargaban o féretro co actor a paso severo de tambor. Unicamente tomo en serio os asuntos militares cando organizan funerais. Son rigorosos e sentidos. Non hai quen os supere.

Pregunteille a Pepe Coira o día da estrea do seu documental en Cans polo motivo de que ningún produtor do audiovisual se ocupara de Beiras, por que agardamos ata 2021 para coñecer mellor a columna vertebral do noso nacionalismo. Cando menos Pepe e os seus socios nos evitaron a vergonza de esperar a que líder nacionalista morra. Daquela reunirase material de arquivo para improvisar unha bio de tres minutos no Telexornal das nove da noite.

A última vez na que falei francés nunha gasolineira visitei Dax, que se pronuncia a si mesma como "a maior vila termal de Francia". Ía tanta calor que unicamente se movía o río. Nas cidades sen porto a vida acontece nas beiras. Entrei nunha igrexa para refrescarme. No pórtico atopei tres músicos de vento. O trombonista quitara tanto brillo ao seu instrumento que podías mirarte nel coma nun espello inverso. Dous policías municipais eran o exército de gala. No templo sentara un cento de fieis, polo que pensei que, máis que sentir fe, sentían alivio da calor. Un sacerdote oficiaba misa cunha linguaxe de "sentar onda Deus" e de "liberación luminosa por María". Logo reparei en que me metera nun funeral por un afogado. Os ríos dan vida e quitan vida. Pensei en contratar o compositor para que me fixese un réquiem. O organista era certamente felicitable. A xente empezou a mirarme estranada porque Dax non é precisamente O Cairo en canto a poboación. Recordei que en terra de lobos hai que ouvear coma todos. Botei un euro na cesta que pasou unha señora de vestido vermello con flores e asinei no libro de condolencias. Escribín o pésame como souben porque arrastro o francés incerto do instituto.

Os enterros en Galicia son expresión da derrota do finado. Enxálzaselle cando xa non pode defenderse. Lemos pouco a Lenin: "Traballemos co material existente". Foi o que decidiron os Coira e Broullón: poñer unha cámara no ángulo axeitado para deixar que Beiras explicase a Beiras.

Comentarios