Unha cova tras o alpendre do tractor

Estiven lendo Los dos Beune (Anagrama) de Pierre Michon. Entón acordei de que tiña hai uns anos Abades (2010). Ao final do libro, os directores de Ediciones Alfabia anotan que lles gustaría que o libro servise de "homenaxe á figura de Jorge Herralde, un dos máis grandes editores deste país. Entre os seus innumerables acertos cóntase ter dado a coñecer a obra de Pierre Michon ao lector español". Parece un detalle xeneroso, bonito e singular.

Debería dirixirme cara á comentarlles esa novela, a última de Michon, pero antes quería falarlles do escritor. Pierre Michon (Les Cards, 1945) érguese ás 3.30 da madrugada nas épocas na que se sente iluminado. Daquela, senta escribir "coma un cardeal", en definición de Peter Handke. Ese trance dunhas semanas que observa no seu amigo francés. 
—É verdade, cando me poño a escribir, créome un cardeal, ou un sacrificador antigo. Non son o mesmo tipo que estou agora aquí. Dáme a impresión de que son outro.

Michon acorda cada noite no silencio e na escuridade da aldea onde naceu e onde habita, no fondo de saco de Francia. Durante varias semanas recibe a revelación dun profeta bíblico en trance, escribe unhas cen páxinas co grande estilo do clasicismo galo e coa densa trascendencia divina, e envía a novela ao seu editor antes de volver ao letargo da cotidianeidade.

Cerca de Les Cards, unha comunidade de douscentos habitantes no suroeste de Francia, están as covas de Lascaux, onde se afunden as orixes francesas e boa parte das europeas, e os dous ríos Beune, o grande e o cativo. A primeira parte de Los dos Beune, publicada en 1996,  correspóndese con El origen del mundo, que tamén publicara Anagrama en 2012 e pasou a ser a primeira metade do libro.

No Beune Grande, un profesor mozo chega a Castelnau, na rexión francesa do Périgord, os anos 60. Por esa paixase corren dous afluentes do río Vézère: o Beune Grande e o Beune Cativo. O protagonista remonta o río da Historia cando colle habitación nunha pensión, Chez Hélène. As paredes están lustrosas de pintura quitada do sacrificio dun boi prehistórico que pesaba unha tonelada. Eses bosques, onde Michon vive no verán e no outono, era as paisaxes de caza onde os arqueiros de Luís XIV disparaban frechas ao xeito dos sapiens refuxiados nas cavernas.

Quero dicir, que hai un tempo cíclico no que os sapiens, os reis e os homes dos anos 60 viven xirando continuamente e volven a nacer, morrer e ser, de novo, eles mismos. O lugar segue habitado por cazadores de cervos e raposos, e pescadores de carpas, coma milleiros de anos atrás. Polas noites, o mestre vai coñecéndoos na taberna. Revélanlle que hai un alpendre para gardar un tractor que ten unha parte traseira aberta a unha cova prehistórica.

Unha sotana manchada de barro

Unha década antes, nos anos 50, cando a prioridade era recuperarse sobre a vitoria dos nazis, as pinturas arcaicas das cavernas de Lascaux foran coidadosamente borradas con mangueirazos a presión. Alegrómonos de que esa barbaridade sexa fición, pero non faría novidade.

A arte primitiva fora descuberta en 1940 por uns nenos mentres xogaban, avisaron ao cura. O sacerdote entrou manchando de lama a sotana negra e os zapatos. Quería comprobar aquela herexía pintada que curtaba pólas da árbore xenealóxica plantada por Deus e regada cos nomes de Adán e Eva. A escena dun fanático relixioso ordenando borrar unhas pinturas dese valor pode resultarnos espeluznante sen renunciar a un sorriso irónico, pero abonda con que lembremos que esta mesma semana o exministro do PP Jaime Mayor Oreja negou a evidencia científica da evolución alegando supercherías divinas e creacionistas.
— Entre os científicos están gañando aqueles que defenden a verdade da creación fronte ao relato da evolución.

Digo eu que se pode ser creacionista ou científico, pero non compaxinar ambas as militancias. Mayor Oreja foi quen de largar esa fábula para, a seguir, afirmar que "os principais filósfos franceses" respaldan as súas ensoñacións, máis propias dunha catequese infantil que dunha comparecencia nun congreso. 

Supoño que refire a Rémi Brague, que vai coordinar as teses de One Of Us, o movemento retrocista que promove o exministro, nos diferentes países europeos. Nin sequera Brague discute os feitos probados polos que as persoas somos uns simios afortunados na lotería da evolución, senón que critica o enfoque "deshumanizador" que el percibe noutros pensadores a partir desa realidade.

Ignorantes, homófobos e cazadores de espectros

O asunto grave non é tanto que un señor de formación universitaria ataque dun xeito tan brutal e irracional séculos de probas aportadas polos investigadores, senón que o faga no Senado, unha institución pola que eu sentía aínda un lixeiro respecto ata que vin que o Partido Popular consentiu a celebración dunha feira de recreación medieval animada por ignorantes, homófobos e cazadores de espectros.

Penso que o espírito teórico que inspira a Remi Brague pode servir para comprender a intención de Pierre Michon cuando escribe Los dos Beune. Volvamos atrás. Na novela un home novo e ilustrado, un mestre, chega a un lugar remoto de Francia no que o tempo non unicamente parece estancado, senón que ten o aroma das cousas que van cara a atrás,cara á idade do sílex tallado para elaborar puntas de lanzas. 140 páxinas abondan ao escritor para levar o seu protagonista río arriba polo cauce da Historia. A viaxe é rápida desde que descubre a carnalidade de Yvonne, a estanqueira que se alza como unha obsesión. Desde ese momento, perde toda a sensantez porque necesita sometela, atavica e gozosamente.

Hai unha frase de Abades que podería servir como explicación: "Todas as cousas son mudables e próximas ao incerto". Pero esa novela trata doutro asunto, do enredo entre o cristianismo e o paganismo nas primeiras xeracións de benedictinos que estableceron os seus mosteiros nas illas e as marismas da Vendée, baixo a alta supervisión de cluny. Supoño que lles soa a fotografiadísima abadía de Saint Michel, que está sobre un illote. Michon conta a construción do mosteiro nese lugar tan húmido e áspero.

Decisións, ambicións, alegrías e frustracións

Lera outras obras de Pierre Michon. Vidas minúsculas (Anagrama, 2002) e Os once (Galaxia, 2009) responden ao seu interese polas biografías de persoas sen rango no brillo da escala social. O autor publica Vidas minúsculas aos 39 anos, en 1984. Trátase do seu primeiro libro. Michon pregúntase por qué escribe, fala de si mesmo e dos seus antergos, que é outro punto de vista para falar sobre si mesmo en tanto que está marcado polas decisións, ambicións, alegrías e frustracións desas persoas que te pretecederon. Conservo poucos recordos desa lectura. Unicamente que atopa un tío defunto e observa que é un chisco máis baixo que cando finara porque a morte consume levemente o corpo.

En Os once, Michon inventa un pintor, François-Élie Corenti, e un cadro de 1794 que retrata os once membros do Comité de Salvación Pública durante a Revolución Francesa. Entre os once benfeitores, que buscan o beneficio do pobo sublevado, figura Maximilien Robespierre. Parece un máis, un home honrado, limpo e xeneroso. A novela volve, como todas as novelas de Pierre Michon, a advertir dos perigos de rexeitar o progreso e a luz da razón para entregarse ao mito e á emoción. Gustaríame coñecer a súa opinión sobre a foliada ultramontana para a que se autorizou usar as instalacións do, en tempos, dignísimo Senado.