Un grupo armado para liberar insomnes

SE ACORDEI desa novela —publicada por Anagrama— é porque hai un par de semanas houbo un home en Lugo que non podía durmir. Era madrugada. O frío caera pesado sobre a rúa. O home temperara o seu piso cos radiadores de ferro durante toda a tarde. Con todo, non daba durmido porque había ruído de máquinas fóra. O son das máquinas é desagradable, desacompasado e metálico.  De noite, asolaga a cabeza. O estrondo mantina esperto o home, Prendeu o ordenador. Redactou unha mensaxe que informaba ao Concello de que forma parte dun grupo de liberación de insomnes que conspira para voar a estación intermodal que está construíndo en Lugo. Esixía que cesasen o ataque das retroexcavadoras nocturnas e as manobas na dos camións escuros.

O que propuxo ese home enfurecido e deseperado é o problema do Leviatán. Imaxínoo coma lector que odia a Thomas Hobbes, autor de Leviatán o la materia, forma y poder de un estado eclesiástico y civil (1651). Eu teño unha edición recente de Deusto. O contexto no que escribe ese ensaio é a guerra que mantiveron entre 1642 e 1651 anglicanos,católicos e puritanos. A realidade que atopa é "solitaria, pobre, desagradable, brutal e curta". A solución é un Estado forte, que estea por riba das desputas humanas e espirituais.

Pero o señor de Lugo que amezaou á intermodal amosouse partidario de que o home sexa un lobo para o home con tal de que non o anden amolando con obras públicas cando soamente está tratando de durmir porque ten que madrugar para ir ao seu emprego. Imaxinei máis, imaxinei que este unabomber traballa nunha empresa da Coruña e colle o primeiro tren da mañá, ben, o primeiro da mañá e o penúltimo, porque desde Lugo temos dous en todo o día.
O sábado pasado, un día despois deste curioso suceso, collín o penúltimo tren á Coruña, o que sae ás 8.15 da madrugada. Na plataforma, agardando polo convoi e soprando calor no oco das miñas mans, pensei en que o home, que fora detido e resultou ser un cándido iracundo, fose en realidade un ser perverso que tivese colocado unha bomba con temporizador na estación. Daquela, púxeme do lado do Leviatán.

A AELG invitáranme a un congreso na Coruña para falar sobre escritura con escritores. Antes de entrar na sede do evento, o edificio do Ágora, vin que está nunha paisaxe de autovía e terras removidas por retroexcavadoras. Atopei a Xurxo Borrazás. Estaba tomando un café pequeno na terraza cativa dun bar malencarado. El viaxara en tren desde Vigo, queixouse de que viña cheo, das dificultades para conseguir un billete. Suspirei.

A ameaza contra a intermodal de Lugo recordoume un atentado que foi determinante para este país. O Exército Guerrilheiro do Povo Galego Ceive puxo un explosivo na discoteca Clangor de Santiago. Cheguei estudar á cidade en 1983, polo que pertenzo á primeira xeración de galegos que acudiu á universidade de xeito masivo. Daquela era complicado estar ao tanto da modernidade, da Movida incipiente que nacía en Madrid, Valencia e Vigo, se vivías nunha vila. Dabas sintonizada Radio 3, a emisora oficial do movemento, con pouco éxito e ás veces, conseguías algún fanzine de amigos que viaxaban a Madrid e, na plenitude da sorte, lograbas que un coñecido que voaba a Londres che importase o triple disco Sandinista de The Clash.

A posta ao día da modernidade en Clangor

Clangor foi o lugar no que Galicia se puxo ao día da modernidade. Os locais vigueses, como El Manco ou o Kremlin, eran especificamente vigueses. Ás veces colliamos trens nocturnos desde Santiago para frecuentalos, pero nunca deixamos de ser foráneos. O leviatán levantouse en Compostela porque estaba habitada por rapaces que procediamos de todo o país.

O suceso da Clangor aconteceu en 1990, moito despois de que a xeración que estreara o avance marchara de Santiago. O Exército Guerrilheiro acusara, sen audiencia nin sentenza, ao local de traficar con droga. Dous terroristas entraron na discoteca cunha bomba durmida nunha bolsa de deporte. Pousárona onda un altofalante. Lembro aqueles aparellos, eran negros e altísimos, parecían fillos putativos de King Kong. A vibración da música fixo rebentar o explosivo. Matou os criminais e tamén unha rapaza de Vigo, Mercedes Domínguez, que o unicamente estaba intentando divertirse aquela noite. Houbo 49 feridos. Leviatán saíu ileso do estourido.

No congreso coruñés estiven falando sobre un libro de contos que se inspirou nesa década histórica en que Galicia foi transitando do ruralismo medieval á modernidade. Somos un país manso e feito de pan, polo que vivimos o cambio coma un tren que pasa provocando que todo sexa diferente,  máis actual, pero sen que o notemos.

Dese tempo naceu unha xeración de autores galegos que foi a derradeira en escribir contra a Biblia. Quero dicir, que, desde a Idade Media e ata os anos 80, a relixión mantivo presa a educación. Tanto tiña se crías en Deus porque a Biblia era o gran transporte cultural. Toda creatividade tiña a base nas Sagradas Escritas. Os ateos vímonos impelidos a escribir contra Biblia, un libro que coñecía ben porque o lera Biblia varias veces sendo adolescente.

A miña cabeza estaba chea deses contos e lendas, deses feitos prodixiosos e deses trucos máxicos que nos contaron pastores de ovellas como Moisés ou o rei Davide; mesmo por un profeta menor como Amós, proclámase "pastor e cultivador de figos silvestres". Eses pastores odian ás cidades porque son reaccionarios, odian as cidades porque eran lugares atravesados polas caravanas que entraban polas muralla cunha carga de novidades doutras urbes, doutros países e doutras fronteiras. Identifican a cidade co cambio e temen que transtorne o seu xeito ancestral monocorde de vida.

Reticencias, atrancos e demoras

Visto desde hoxe paréceme terrible ter subordinado o noso pensamento a esas escritas de nómades que andaban conducindo gando polo deserto con aquela visión do mundo que entraba nunha tenda de campaña, que desconfiaban das cidades porque eran Babel ou, aínda peor, porque eran Sodoma e Gomorra. Ese foi o pulso entre tradición e modernidade que lle tocou botar á miña xeración. O progreso acabou por impoñerse, coma vén acontecendo en Galicia desde a Idade Media: con reticencias, atrancos e demoras. O prezo foi que perdemos o relato, destripamos a fición que servira para explicar o mundo antigo. Estiven, pensando, logo, no xeito de recuperalo.

Hai un modelo de luz, que foi o modelo que Francia aplicou na cerimonia de reapertura de Notre Dame. Os franceses saben que Deus non existe, porque Deus é o Tempo; pero optaron por disimular. Deron un baño de claridade á catedral para iluminar cada momento do seu cerimonial, tan solemne coma pagano. Non querían unicamente inaugurar Notre Dame tras a rehabilitación e a limpeza das negruras do incendio de hai cinco anos, senón que estaban erguendo de novo o Leviatán estatal. Esa performance responde ao derradeiro intento de recompoñer a grandeur nun país esnaquizado economica e politicamente. O lume no templo fora a penúltima advertencia da necesidade devolver o benestar cidadán roubado polo fracaso do liberalismo. Os chaleques amarelos avisaran.

O outro relato triunfante está en Berlín, nunha discoteca chamada Berghain. Os seus donos atoparon o secreto para crear expectación nun mundo no que todas as nosas vidas están iluminadas porque as exhimos nas redes sociais. Berghain ocupa un edificio de varios andares no que se amañaban trens. Ë unha caixa opaca na que nin se ve nin se grava. O relato desa discoteca está lonxe do que tiña Clangor. Hai hedonismo, sexo, drogas e música electrónica. Todo o que se sabe do que acontece dentro é narrado polos poucos que logran entrar. A xente fai horas de cola. Ao chegar á porta hai dous proteiros, grandes como altofalantes. Deciden telepaticamente quen pode acceder e quen non. Hai milleiros de especulacíóns sobre qué debe vestirse e qué debe dicirse. O criterio é aleatorio e ilóxico como a propia modernidade. O último capítulo de Leviatán de Thomas Hobbes chamase O reino da escuridade. Sitúa a escurdidade como oposta ao saber. A escuridade volveuse o único ámbito en que pode renacer o mito..