A Notre Dame que se inaugurou é Notre Dame?

Pensaba na loucura construtiva de Toquio cando acordei do paradoxo do Barco de Teseo. Plutarco (c. 40-c.120) descríbeo: "O barco no cal volveron desde Creta Teseo e os mozos de Atenas tiña trinta remos, e os atenienses conservárono ata a época de Demetrio de Falero, xa que retiraban as táboas estragadas e cambiábanas por unhas novas e máis resistentes, de xeito que este barco converteuse nun exemplo entre os filósofos sobre a identidade das cousas que crecen; un grupo defendía que o barco continuaba sendo o mesmo, mentres outro aseguraba que non o era". O filósofo John Locke (1632-1704) contouno dun xeito máis prosaico e divertido: "Se lle pos un parche a un calcetín que ten un burato segue sendo o mesmo?". O exemplo xa non serve para reflexionar porque hoxe en día iriamos a Zara comprar un par novo de calcetíns.

Fálolles de Toquio, de Plutarco e de John Locke co gallo da reapertura de Notre Dame. Foi remozada tras o incendio de hai cinco anos. Agora parece unha sepultura branqueada, un set para rodar un anuncio de pasta de dentes Colgate. A sensación que me produciu a catedral na retransmisión televisiva foi un paradoxo: entendo a necesidade da limpeza e a reforma, pero non comparto a decisión de borrar toda pegada do incendio. Un edificio ten vida en canto a que ten historia, a que camiñou o tempo polo seu interior. O lume consume toda vida, pero o accidente que forma parte da historia de Notre Dame. A catedral é unha viaxe no tempo que se inicia en 1163 e continúa dous sésculos máis tarde, en 1345, cando se abre.

O terceiro fito máis importante dese templo foi o coroamento de Napoleón Bonaparte por Napoleón Bonaparte o domingo 2 de decembro de 1804. O ditador esforzouse co papa Pío VII ata que o deu convencido de que viaxase desde Roma para oficiar a cerimonia. O seguinte traballo foi engalanar a catedral con tapices que agochasen a ruína na que se dexenerara o templo. Penso que daquela Notre Dame continuaba sendo Notre Dame porque non se borrara a Deus, é dicir, non se borrara o Tempo; senón que se cubrira cunhas teas e unhas alfombras de luxo. Podemos comprobalo no cadro que Jacques Louis David pintou sobre a cerimonia. "Este cadro non é pintura, pode pasearse por dentro!", aprobou Napoleón cando o artista llo ensinou.

Volvo a comentar a cerimonia de 1804, brevemente. Napoleón chega lucindo un manto imperial á vella usanza. No altar maior, onde estaba a coroa, agardábano sentado o papa e varios cardeais. O pontífice aceptara as esixencias de ir render pleitesía a Bonaparte porque este conquistara Europa, pero non deixara de velo coma un vulgar militar con ínfulas de grandeza. Bonaparte era consciente e devolveulle a humillación. Cando Napoleón debía axeonllarse ante Pío VII para ser coroado, en vez de someterse diante do protavoz de Cristo na Terra, deulle as costas. De fronte ao público, colleu a coroa e colocouna na súa cabeza, é dicir, coroouse a si mesmo desprezando a autoridade divina.

A cuarta pedra fundacional que dota de trascendencia á catedral parisina é Notre Dame de París de Victor Hugo (1802-1885). Eu lina nunha edición de Bruguera bastante vella, dos anos 60. A novela, publicada en 1831, está ambientada no Nadal de 1482. Na trama, o archidiácono Claude Frollo, atraído pola bailarina Esmeralda, pide ao seu protexido Quasimodo, campaneiro da catedral, que a rapte. O capitán Febo de Châteaupers impide o secuestro. Quasimodo é condenado a ser azoutado na praza pública. Esmeralda sobe ao patíbulo para amosar o seu perdón, un xesto que Quasimodo agradece porque era marxinado polo seu físico.

Eu cometera o erro de ler ese libro tras ver a versión que Jean Delannoy dirixiu en 1956. En consecuencia, as miñas imaxes da novela son de Gina Lollobrigida como Esmeralda e Anthony Quinn como Quasimodo, unha lectura en branco e negro televisado coa beleza de Lollobrigida e a destreza de Quinn condicionando as imaxes mentais en cada páxina da miña lectura posterior.

As emocións da Igrexa e a monarquía

A semana pasada estiven lendo sobre os fastos da reinauguración de Notre Dame na prensa que mellor o conta, a francesa. Os parisinos son reis na cerimonia e cardenais na crónica. Toda esa sabedoría procede de que son laicos e republicanos, pero non deixan de botar en falta os tempos de Richelieu, e de Luís XV, onde o racional país galo estaba guiado polas emocións intuitivas da Igrexa e a monarquía. Le Figaro conta que o nome de En Marche (EM), o partido de Emmanuel Macron (EM), está collido do poema En marche de Victor Hugo. Os versos din: " Onde vas? Non o sei. E marcho".

O presidente francés parece conducir un camión de dez toneladas cos freos rotos que estea buscando unha desas saídas con grava que hai nas autoestradas. O ano pasado desprezou á esquerda, que gañara as eleccións. Agora a esquerda que gañara as eleccións desprézao. Ou fai un pacto tácito con Mélènchon ou pacta conducir marcha atrás con Marine Le Pen.

A importancia que ten a solemnidade da reapertura de Notre Dame foi esa. Dado que o parlamento terreal non recoñece a Macron como emperador buscou unha coroación napoleónica. Vendo a cerimonia televisada pensei en que o presidente galo estaba rezando mentalmente os versos ameazadores de Gérard de Nerval: "Volverán estes deuses que sempre chorades. O tempo devolverá a orde dos vellos tempos".

A cuestión é se, agora que Francia se cambalea, o lavado das paredes renegridas dunha igrexa pode devolverlle a grandeza de hai sesenta anos. A cuestión é se Notre Dame é a mesma Notre Dame que antes do lume devorador e, por ampliación, se Francia poder volver ser a mesma erixida por François de Gaulle reunindo todo o poder na presidencia.

Todo comeza no misticismo

Cando se volve a mirada cara ao ceo sagrado, cando se volve o corazón cara á eternidade monárquica é que os asuntos da terra marchan torpemente. Se a monarquía fose democrática e Deus existise resultaría mesmo simpático ver un xefe de Estado republicano cun mandato limitado no tempo pedindo socorro ao ámbito espiritural que a Revolución guillotinou en 1789. "Todo comeza no misticismo e termina na política", advirte Charles Péguy en A nosa mocidade (1910). Francia nega a persistencia no corazón humano dun desexo de transcendencia, que resulta tan falso como inevitable.

Mesmo un ateo coma min acepta que toda Europa do Sur é debedor dun pasado e acreedro dun destino marcados pola substancia cristiá que impregna as nosas leis, a nosa ética e a nosa sensibilidade desde o 380, o ano en que o emperador Teodosio I decretou o cristianismo como a relixión oficial e excluínte do Imperio Romano. Victor Hugo, retomo a Victor Hugo, explica a importancia da catedral parisina en Os traballadores da mar (1866): "A fe ten unha estrana necesidade de forma". A arte deu materia a Deus na pintura, na escultura, na música, no canto, na literatura e na arquitectura. Tamén, e nomeadamente, nos templos.

Leo máis prensa conservadora, supoño que eles comprenden con máis acerto as cuestións relixiosas. A filósofa "postcatólica" Laurence Devillairs escribe en L'Express sobre o tema. Axudoume a entender o significado último de Notre Dame. Cita A cidade de Deus, que santo Agostiño escribiu tras o saqueo de Roma por parte de Alarico no 410. Mesmo nun momento tan desolador, o teólogo de Hipona soubo erguer os ollos cara ao horizonte: "Sorpréndeche que o mundo estea morrendo? O mundo está desaparecendo, o mundo está envellecendo…, está cansando da falta de alento propia da vellez. Non teñades medo". Notre Dame renace fóra do tempo.