OS GREGOS comprobaron que o sangue circula coma as agullas do reloxo para darnos vitalidade e, chegada a mediana idade, empeza a xirar en sentido contrario. Daquela comezamos a sentir frío nos pés, desconfianza das correntes de aire e unha tristeza que nos tingue o corazón de azul escuro. Hemingway coñecía ben a morte porque sempre estaba desafiándoa, pero unicamente intuía a vellez. Sabía que se desfaría dela antes de que lle torcese o pulso pegándose un balazo. Así que levou abrigo e alegría a Baroja, aínda que o novelista non estivese para bourbon e desdeñase ler a aquel norteamericano que se empeñaba en admiralo e en ofrecerlle galardóns suecos. Todo o que precisaba era a súa lendaria txapela e coidados para aliviar a arteroesclerose.
A civilización non comezou cando un primate tallou un machado de sílex, senón cando un cazador tropezou perseguindo un bisonte, partiu a clavícula e houbo outros que coidaron del e o alimentaron ata que puedo volver a poñerse de pé, andar e ir de caza. Eses coidados ser motivados polo beneficio de contar cun membro máis no grupo de batida. Milenios máis tarde os vellos esquimós marchaban do iglú sen comida para deixarse morrer nunha lonxana chaira do Ártico.
Soubemos dar outro salto evolutivo para atender aos nosos desvalidos e aos nosos maiores no que a escritora María Marco chama socialismo de subsolo. Defíneo como unha conduta que practican "as coidadoras, alleas ao individualismo, imbuídas polo ritual atávico de honra e sacrificio" polo seus familiares. Marco presenta a actividade de atender a outro como "un acto revolucionario, como a máxima expresión do anticapitalismo, como un empoderamento como especie ao anularnos como individuos".
A situación é tan precaria que a coidadora depende da velocidade á que xire o sangue do coidado. Se para, queda sen ocupación nin oportunidades de gañar a vida
A autora desenvolve esa teoría apuntando que "o coidado dun dependente é unha tarefa elevadamente improdutiva, non xera ganancias nin ten marxe de beneficios"; causa que "sen salario, millóns de mulleres estean atrapadas nunha perversa espiral na que, a maior idade, menor posibilidade de atopar un traballo digno, de cotizar e de envellecer con dignidade e, á vez, maior pobreza, maior marxinalidade, maior soidade". A situación é tan precaria que a coidadora depende da velocidade á que xire o sangue do coidado. Se para, queda sen ocupación nin oportunidades de gañar a vida.
A maiores, esta ocupación "cansa até a extenuación, impón a ditadura do tempo" e agudiza a monotonía porque "cada día é igual ao seguinte". María Marco considera que ter conta de alguén "vendéronolo como a expresión do amor, pero o amor non existe, tan so existen os coidados en diferentes graos".
O amor sen dividendos é o filial. Durante milenios a especie humana ocupouse en xerar crianzas ás que aprender habilidades laborais e xerarquía para que garantisen os anos da despedida aos seus pais. Agora se trata de ensinar aos cativos a non comer máis dunha hamburguesa ao mes, a usar o complexo bonobús e a que avión debe subir cando emigre.
O filósofo alemán Philip Blom explícao con maior rigor no seu novo ensaio, Lo que está en juego (Anagrama), onde sinala que "os fillos son para os pais unha catástrofe económica: fan que dous individuos sexan menos competitivos, máis pobres, menos capaces á hora de tomar decisións e desvíanos do seu desenvolvemento económico".
Non quedarán liberados das visitas, sobre todo si son escritores famosos. Pío Baroja foi un misántropo feroz toda a vida, aínda que Camilo José Cela asegura que celebraba as súas visitas, e as de Hemingway e Juan Benet
A novela de María Marco chámase Coidadora e gañou o Premio Xerais. Está ambientada en 2050. Nese ano "a arte é o campo de probas para os experimentos científicos máis radicais" serán os centros artísticos. O punteiro en Galicia é a Cidade da Cultura, que fora reformada como tras ser "adquirida pola farmacéutica Novartis xunto con Inditex a través da filial farmaco-científica Novatrex". A empresa "revolucionara o sector téxtil polos seus deseños sobre células epiteliais que debuxaban na pel humana tatuaxes indoloras". Outros avances que augura a obra é que os dependentes se convertiran "en belos cyborgs multiconectados con delicados exoesqueletos que suxeitarán os seus delicados corpos", o que permitirá que "as coidadoras se liberarán". Faltaría por aliviar a dor e anular a enfermidade.
"Os dous terzos da poboación mundial" que haberá no 2050 da ficción de María Marco como "candidatos a a ser tragadas pola espiral de depresión e marxinalidade" quedarían "liberados dos seus andadores, camas articuladas, cueiros e cadeira de rodas. De levalos e de poñelos".
Non quedarán liberados das visitas, sobre todo si son escritores famosos. Pío Baroja foi un misántropo feroz toda a vida, aínda que Camilo José Cela asegura que celebraba as súas visitas, e as de Hemingway e Juan Benet. Cela confesó que compareció ante "el oso vascongado" con el original de La familia de Pascual Duarte. Baroja leuno. O autor galego pediulle un prólogo:
—Mire, don Camilo. Yo no pienso ir a la cárcel ni con usted ni con nadie.
Tal vez as coidadoras desaparezan se se cumpre a profecía do profesor de Cibernética na Universidade de Reading, en Gran Bretaña, que ten como lema "o corpo sobra", porque sostén que poderá vivirse en neuronas conectadas con cibercorpos.
Como levamos facendo dende hai milenios teremos que buscar unha vía de escape. Ao cabo, somos primates que se contan historias para superar as dificultades.
Philip Blom é menos radical. Apunta que nunhas décadas "o traballo humano será cousa do pasado, os homes tamén estarán obsoletos", agás no caso de que "as cadenas de produción automatizadas sigan precisando consumidores".
Como levamos facendo dende hai milenios teremos que buscar unha vía de escape. Ao cabo, somos primates que se contan historias para superar as dificultades. Blom observa que "os homes son o produto dos relatos que se contan sobre si mesmos. Os feitos teñen unha imporancia subordinada, e a maior parte das veces se ignoran ou se utilizan segundo as necesidades, se negan ou se interpretan". O sociólogo Richard Sennett avoga por volver ao traballo manual en El artesano "non como tradición folclórica, senón como adaptacion ao propio entorno".
A fuga podería estar noutro mundo, nun que María Marco sitúa baixo a terra. Cita a Plinio O Vello que no caloroso verán do ano 79 decidiu explorar o estourido do Vesubio para non descendelo. Atanasio Kircher baixou mil cincocentos anos máis tarde descolgándose cunha corda. Estaba tan fascinado coa axitación subterránea que contactou con misións xesuíticas de todo o mundo para pedirlles que lle notificasen rapidamente por carta calquer trastorno nos mares ou nos lagos, A finalidade era recollelos para redactar o libro Mundus subterraneus. Estaba convencido de que dentro do noso planeta había outro sol.
A coidadora da novela fúgase por túneles. "Un túnel é un tránsito, unha viaxe ascética, un atallo conector de dous mundos. Invoca a transformación. É coma un feitizo. A experiencia redentora subterránea sucede no tránsito mesmo. É pura mística".
Durante a Segunda Guerra Mundial, contrariamente ao que pensaban as autoridades, "o confinamento noturno en túneles converteuse en esencial. Proporcionaba á poboación protección e control, e unha posibilidade de socializar que elevaba a moral".
A gañadora do Xerais teme que os seres humanos non darán resistido contra "o sol lanzándolles linguas de lume, contra a invasión continuada de virus e contra as bacterias resistentes aos antibióticos, contra a insatisfacción productiva ou o colapso dos nosos egos". María Marco adiviña "unha extinción masiva á que soamente sobreviviran as bibliotecas, as cigarras e os fósiles", así que se a Cidade da Cultura seguirá no Gaiás.
