SE LLE preguntásemos a calquera se Estados Unidos, respondería sen dubidalo que si. De feito, o imperialismo americano é un tópico. Agora, se pedísemos a ese calquera que definise o imperio estadounidense, probabelmente recorrería a conceptos culturais e non a territorios: os refrescos de cola, os pantalóns vaqueiros, os trebellos tecnolóxicos e moitas das populares aplicacións que conteñen, o deporte e o cinema de Hollywood. Rematada a Guerra Fría, para os europeos o imperialismo de Estados Unidos é, xa que logo, cultural.
Ten mérito, porque o xigante de Norteamérica si exerceu o colonialismo físico coma calquera outra potencia... pero foi quen de agochar eses episodios e travestir a explotación de pobos e recursos, tal e como demostra Daniel Immerwahr en Cómo ocultar un imperio, unha historia das auténticas colonias dos Estados Unidos e a súa evolución, tanto interna coma na relación coa metrópole. Publica, como non, Capitán Swing, editorial especialista no relato histórico alternativo —non confundir co relato conspiranoico e manipulador, por favor—.
Formulemos unha pregunta provocadora: cando Xapón atacou Pearl Harbor o 7 de decembro de 1941, estaba a atacar verdadeiramente territorio dos Estados Unidos? Hai que fiar moi fino para dicir que si, posto que Hawai non se converteu en estado até 1959. Se o afirmamos, teriamos que facer o mesmo con Filipinas, bombardeada ese mesmo día e que tiña exactamente o mesmo estatus ca Hawai. Cren que isto é un problema ou unha incoherencia? Non están sós, non se preocupen. O presidente Roosevelt, no seu discurso máis famoso (Un día que sobrevivirá na infamia) riscou da versión orixinal a referencia ás Filipinas.
Non sabemos exactamente por que Roosevelt e os seus asesores fixeron iso, mais a hipótese de Immerwahr semella a máis razoábel: dende 1898 o goberno estadounidense levaba a cabo un grande esforzo para agochar as súas posesións de alén mar e Hawai era o seu límite occidental: os americanos podían considerar seu Honolulu, pero non Manila. Ese esforzo producíase a través de leis contraditorias, declaracións institucionais e obras académicas. Todo aquilo permitía controlar aqueles países ou territorios pero sen algúns trámites incómodos, coma o de dar a cidadanía aos habitantes de Filipinas —o que, por exemplo, tería convertido Manila na terceira cidade máis poboada dos Estados Unidos na época–.
Atención especial merece na obra un caso coñecido para os españois dos anos 2000, o de Porto Rico –ai, aqueles tempos do Estado Libre Asociado do lehendakari Ibarretxe–. Non cremos que o lector chegue a comprender a complexa relación entre o coloso e a illa, mais si algúns dos dramáticos casos aos que deu lugar, en particular no terreo da medicina. Detense Immerwahr en particular en dous casos que dan calafríos: os experimentos de Cornelius Rhoads, pioneiro da quimioterapia, que levaron ao asasinato de varios portorriqueños en experimentos sen ningunha clase de ética acompañados de comentarios racistas; e as probas da pílula anticonceptiva, realizadas alá porque a clase política dos Estados Unidos estaba firmemente convencida de que o grande problema de Porto Rico era que as mulleres eran pouco menos ca coellas —non é o peor que se pode ler sobre as mulleres da illa na obra—.
Nada escapa á mirada analítica de Immerwahr —as terras roubadas aos nativos americanos, as ermas illas do guano no Pacífico, a enorme Alaska, a minúscula Guam— nun libro que se atopa na liña historicista do lembrado Howard Zinn e que permite afastarse, tamén en España, dos discursos dominantes sobre a bondade dunha América á que hai que facer grande de novo.
