Isto con Franco...

Non pasaba. Un mantra que escoitamos todos os nenos dos 80 dos nosos avós, sobre todo os que nos criamos en fogares con avós de ideoloxía conservadora. Neste 2025 vanse cumprir cincuenta anos do pasamento do ditador, mais cando eu teño memoria de ter escoitado a frase por vez primeira apenas pasaran dez: o asunto estaba moi fresco e moitos tiñan aínda non só saudade do réxime senón esperanza de que alguén tomase o relevo.

Podemos afirmar que de entre os moitos libros que se teñen dedicado nestes meses e se dedicarán nos vindeiros á figura de Francisco Franco poucos haberá mellores, e case ningún máis orixinal que Franco y yo de Jesús Ruiz Mantilla (Galaxia Gutenberg), unha estraña ‘biomemovela’ —así a cualifica o autor nun par de ocasións ao longo do texto— na que se desenvolven a biografía de Franco e as memorias de Mantilla cun estilo supostamente novelesco. Dicimos supostamente porque non se debe deixar de insistir na desnaturalización do fenómeno novelístico que se está a producir no sistema literario español, froito do monocultivo da narrativa dende hai décadas e do seu éxito comercial, que fai que os ensaios se vistan de novela coa esperanza de apañar cunha parte do pastel.

Ruiz Mantilla é coñecido no mundo literario como novelista pero, máis aínda, como xornalista cultural de El País. Neste xornal as súas pezas son complexas, ben documentadas e cunha prosa áxil e con pinceladas de erudición. Todo isto trasládase a esta obra, que ten a súa orixe, precisamente, nunha desas reportaxes: a dedicada aos papeis do ditador gardados por José María Castañé, un legado excepcional que daquela o xornalista non puido aproveitar de todo a causa, afirma, das presións ás que o someteu a dirección do medio.

En 39 capítulos —simbólico número, neste caso— Ruiz Mantilla percorre, por unha banda, a vida de Franco dende o berce á sepultura e, por outra, a súa propia vida nun lugar cuxa sona está asociada ao conservadorismo, como é a cidade de Santander, e tamén no desempeño do traballo xornalístico. A unión entre os dous fíos argumentais é excelente, tanto en cada capítulo coma no xeral, coa excepción duns estraños episodios, non sempre presentes, nos que a pantasma de Franco se lle aparece ao autor. Dado o ton serio e biomemo do resto da obra, resulta difícil que o lector entre nesas pasaxes sen abandonalas con estrañeza.

El País está considerado, tanto en España como fóra dela, coma o xornal que mellor representa o que se deu en chamar na década pasada a CT, Cultura da Transición. Xa que logo, non nos pode estrañar que un libro dun dos seus escritores bandeira amose os valores correspondentes: un antifranquismo con todas as consecuencias, sen paliativos nin escusas, moi necesario nestes tempos de banalización das ditaduras, nos que moita rapazada xa non ve unha solución política autoritaria como algo necesariamente malo. 

A pregunta que hai que se facer é, non obstante, por que este tipo de discursos, certos e obxectivos dende un punto de vista histórico, non callan en boa parte da poboación —nin a través da Historia, véxase a tamén magnífica biografía de Franco que vén de publicar Julián Casanova, nin a través, como neste caso, da narrativa—. E para responder a isto non precisamos, por interesante que sexa, biografiar a Franco senón, como fai Ruiz Mantilla –ou tamén, e aínda mellor, Nicolás Sesma–, describir o franquismo sociolóxico e as súas consecuencias nas familias de a pé.