Os límites da novela
Para calquera que siga a ficción española cunha certa ollada crítica é evidente que esta se atopa nunha fonda crise. Hai algún xeito de obxectivalo. Aínda que, como xa temos dito por aquí, non somos nada afeccionados aos premios literarios, algún hai que ten grande utilidade como termómetro da ficción mundial: por exemplo, o International Booker Prize, que vén de escoller os seus primeiros finalistas hai unhas semanas. Sen presenza de ningún novelista español, como ocorre dende 2020 –coa excepción, pouco comentada nos medios españois, de Eva Baltasar, quizais porque a súa finalista estaba en catalán–.
Non é este lugar para discutir a fondo as razóns polas que isto ocorre. Podemos aventurar dúas principais: falla de preocupación porque as obras se traduzan ao inglés –idioma imprescindíbel para optar a este e outros premios internacionais de relevancia– e continúa presenza de certos temas –a Guerra Civil, a formación dun personaxe– enfocados cara ao comercial, o que impide ou dificulta a realización da novela coma obra de arte.
Mais existen excepcións neste panorama e esta semana pasa polas nosas mans unha delas. Trátase de Una belleza terrible, escrita a catro mans pola parella –persoal e literaria– formada por Edurne Portela e José Ovejero e publicada polo selo habitual de ámbolos dous, Galaxia Gutenberg. Trátase, por se perderon as súas carreiras, de dous autores de ampla traxectoria, pero que só na última década están a recibir un crecente recoñecemento no panorama da narrativa castelá, algo lóxico se atendemos ao vimos de explicar: non se trata de escritores comerciais senón de novelistas cunha concepción esteticamente desenvolvida do produto que están a crear.
De feito, isto último é un elemento de grande fortaleza na novela abordada. Portela e Ovejero entran nela como figuras unamunianas para executar dende dentro a arte da escrita da propia novela: Una belleza terrible escríbese dende dentro do mesmo relato e asemade desenvólvese a relación persoal e autorial dos dous escritores, cun efecto de grande impacto no lector.
Se imos á anécdota e historia, a proposta é atractiva polo tema escollido: co molde da novela ensaística –e, polo tanto, non ficcional ou só levemente ficcional–, os autores abordan a disolución do trotskismo, mais non dende a perspectiva do seu líder, senón dende a dun dos seus axudantes máis próximos –despois purgado, por suposto, que estamos a falar de marxismo!–, o francés Raymond Molinier. Protagonista de vida rocambolesca, Molinier é a estrela central dunha galaxia de personaxes que atravesan case os cinco continentes e viven unha morea de dramas dacabalo entre os seus infortunios persoais e un mundo que se derrubaba pola man de Adolf Hitler.
Sería pecado contar moito máis. Poderiamos falar de narradores, da psicoloxía fonda e matizada dos personaxes, dos distintos moldes narrativos. Todo iso está aí pero, neste caso, pensamos que é mellor o simple convite á lectura. A pouco que un coñeza temas e épocas tratados –a odisea de Trotski pode considerarse cultura xeral no mundo hispánico polo seu violento final en México a mans dun español, Ramón Mercader– e queira poñer a proba os límites das súas lecturas e da novela mesma sen caer en grandes experimentalismos, recibirá a recompensa do que está chamado a ser un dos grandes libros da temporada en España e, por certo, un bo candidato se se traballase nas traducións, a eses premios internacionais que quizais fixesen cambiar as dinámicas estéticas e comerciais da sempre preguiceira industria literaria española.