Nunha vila sueca
ANDABA EU a semana pasada cunha complexa lectura sobre Historiografía e batallas culturais ao longo do século XX coa fin de traérllela aquí. Unha desas cousas de estudados que despois provocan as queixas ata da familia, porque arrepían ao lector casual e deixan ao crítico por pedante. E nesas, digo, andaba, cando chegou ás miñas mans un meteoro de cor laranxa en pequeno formato: Brotar duele, unha escolma da lírica da poeta sueca Karin Boye, da que ata eses intres só lera o nome, publicada por Galaxia Gutenberg e traducida por Carmen Montes. E atravesado pola frecha da poesía, axiña deixei a Historia.
Dentro das literaturas escandinavas quizais sexa a sueca a mellor tratada dentro do ámbito español. O efecto Nobel axuda, dende logo (Lagerkvist, Martinson, Selma Lagerlöf...), mais tampouco nos podemos queixar nin da presenza doutros poetas coma Ekelöf nin da presenza da moi popular novela policíaca que fixo ao país famoso nos comezos do milenio. Malia todo, quedan de seguro moitas voces que traer ás linguas peninsulares —galego incluído, por suposto— e se moitas teñen a intensidade da Boye un só pode dicir que estamos a perder un mundo de grande valor.
A escolma que nos presenta Galaxia Gutenberg é froito da colaboración deste selo editorial cun dos seus autores máis senlleiros, o novelista sueco de orixe grega —e mundo narrativo indiscutibelmente helénico— Theodor Kallifatides. Por iso adopta unha forma pouco frecuente: no canto de escribir un limiar e unhas notas, Kallifatides escribe varios textos nos que analiza a vida e obra de Boye e o seu impacto na súa propia vida e obra e intercala a poesía da autora entre eses textos. A pesar do meu escepticismo inicial, teño que dicir que o resultado é excelente, máis para os que estean afeitos ao estilo narrativo do novelista.
Agora é a miña quenda para animalos a ler a Karin Boye. Pertence a sueca ao grupo de autoras de vangarda que, a partir dun comezo nun modernismo cheo de musicalidade —inevitabelmente perdida na tradución, haberá que lle facer a caso a Kallifatides— e de conexión lingüística coa natureza e o rexeite da sociedade burguesa e convencional posterior á Primeira Guerra Mundial, evolucionou cada unha poderosa expresión da individualidade feminina e feminista, centrada sobre todo no aspecto amoroso, expresado con metáforas e imaxes de certo convencionais, pero non por iso menos poderosas.
É case que imposíbel non conectar a Boye cunha das autoras máis admiradas, lidas e seguidas dos últimos tempos na lírica hispanoamericana e o mercado hispánico: Alejandra Pizarnik. E é que aínda que escapemos das falacias e evitemos confundir autora e voz poética, o certo é que non podemos ler a Boye de xeito inocente cando Kallifatides nos presenta a súa vida torturada, con tantos paralelos á de Pizarnik: criada nunha pequena e escura vila sueca, marxinada por cativa e fea —así se vía ela—, abertamente lesbiana, contraditoria na relación da súa vida persoal coa sociedade que a rodeaba e ademais co cristianismo luterano sueco... e suicida.
Os poemas de Sexa pola árbore son dun grande impacto. Di Kallifatides na introdución aos que escolle: "Quen non teña corazón, que non lea". A historia de amor entre Boye e a alemá Margot Hanel, destinataria directa ou indirecta deles, acada unha enorme intensidade lírica expresada con sinxeleza. Cando se desfixo, Boye marchou con ela: o día do libro de 1941 tomou unha morea de somníferos nun outeiro preto da súa casa; trinta e oito días despois Margot colleu entre as mans Sexa pola árbore e abriu a chave do gas. Poesía, vida e morte, unidas ata o final.