Veráns con Conrad
Estou afeito a pasar os veráns con Joseph Conrad. De moi novo estiven no Congo co Corazón das tebras; alá pola metade dos 2000 despachei nuns poucos días O axente secreto e Baixo a mirada de Occidente, a súa diloxía sobre os anarquistas na Europa de principios do século XX; despois da pandemia fun de vacacións a Costaguana, o fogar de Nostromo; o ano pasado crucei en Borneo A liña de sombra. Resulta curioso, porque a figura do escritor atráeme moito máis que as novelas, de aí a clamorosa ausencia de Lord Jim, o libro que moitos consideran a súa obra mestra. Non son eu home de mar e tampouco rematan de me convencer –coa excepción da miña debilidade, O axente secreto– os argumentos sinuosos, os capítulos sen proporción, os cambios de perspectiva...
No meu descargo preguntarei: a quen non lle resulta apaixonante a vida de Joseph Conrad? Para responder a esta pregunta atopamos a súa última biografía, escrita por Maya Jasanoff, catedrática de Historia en Harvard, multipremiada no mundo anglosaxón e publicada en España por Debate baixo o título La guardia del alba.
Utilizamos aquí a palabra biografía para definir un libro que máis ben estaría dentro do ensaio histórico e biográfico. Para enfrontarse a el o lector non especializado ten que esquecer a perspectiva estritamente temporal, posto que Jasanoff prescinde dela pouco despois do inevitábel paseo pola infancia e adolescencia non literarias de Conrad –en realidade Konrad Korzeniowski, e así se lle chama durante a maior parte da obra, polo que se prescinde do seu nome de pluma–, e abrirse a que a primeira obra analizada sexa O axente secreto (1906) e a última Nostromo (1904), por exemplo.
Tamén convén perder de vista a crítica literaria nesta obra. Jasanoff procede do terreo da Historia e só en moi contadas ocasións entra na valoración dos libros de Conrad, xa que prefire os argumentos –mellor ler antes as novelas para evitar unha morea de spoilers–. Cando o fai enfróntase a unha realidade: Conrad non é precisamente un autor para o mundo global, coa sinuosidade dos seus argumentos, a linguaxe complexa e o ritmo moi lento e reflexivo, que contrasta cos espazos nos que se desenvolven moitas das súas novelas –Congo, Malaisia, Londres, a imaxinaria República de Costaguana–.
En canto á proposta principal, Jasanoff, chegado o centenario do autor –que se cumpriu durante este mesmo verán, o pasado 3 de agosto–, convéncenos cunha prosa chea de ideas pero asemade entretida de que Conrad estivo no nacemento da globalización. É unha tese arriscada e non precisamente innovadora, pois xa intelectuais tan poderosos coma o nixeriano Chinua Achebe e o palestino Edward Said tomaron a Conrad como polo oposto das súas visións.
É evidente que a traxectoria vital do autor polaco en lingua inglesa convida a esas visións globalizadoras: o seu nacemento en Berdichev, cidade da actual Ucraína, daquela polaca e xudía, pero pertencente ao Imperio Ruso; a súa orfandade e intento de suicidio por depresión; as súas voltas e reviravoltas polo mundo adiante na mariña mercante inglesa; o seu retrato non folclórico de espazos ignotos para os europeos daquela e a denuncia das barbaridades que estaban a cometer os colonizadores. Iniciador ou cronista dun primeiro mundo global? Non sei se me convence demasiado a idea despois da lectura, mais tanto ten: en calquera caso, Conrad é un novelista imprescindíbel e Maya Jasanoff sitúao nun contexto convulso que o explica e o actualiza para nós e para unhas xeracións vindeiras que quizais se atopen aínda máis lonxe del cós milenials.