Bach en Piornedo
A ANÉCDOTA que explica tal afirmación está en Virtudes (e misterios), a novela que lle valeu o Premio Nacional de Narrativa en 2021. A súa nai escoita, nunha rúa dunha aldea das Mariñas, e pola radio do veciño, a Tocata e fuga en re menor. "Encántame a música de Bach!", exclama. Quen máis tarde sería o seu pai toma conta diso, e na seguinte cita aparece cun vinilo, comprado nunha moblería, cando os discos eran parte da decoración da casa, mesmo se non había tocadiscos para escoitalo. "Coido que foi definitivo para estaren xuntos", engadiu. Luís Soto, frautista da Real Filharmonía de Galicia, xa pensaba en Xesús Fraga cando comezou a artellar o proxecto que a comezos de xuño se materializou en Piornedo, pero a lectura desta anécdota tamén o fixo definitivo.
Porque todo podería ser doutro xeito, pero sen dúbida non tería a mesma luz. Bach xa coñecera, conta Soto, o piano forte, na corte de Federico II de Prusia, pero non o cambiou polo clave. Tamén era máis doado levar un piano á palloza do Sesto. Pero quen abriu o recital, cun tema das Variacións Goldberg, e quen o pechou, co Alalá de Baralla, foi o clave, da man de Javier López Jorge. Sobre a táboa de harmonía, un xílgaro, e tamén cravos, roseiras, azafrán silvestre, e tantas outras flores neste instrumento tamén concibido para admirar a luz que desprende, nesta aldea por vez primeira. A empresa que o levou alí alugado non o pasou tan ben, curva tras curva ata os 1.080 metros, e contivo a respiración, dentro da palloza, ata se render tamén ao milagre. Porque, se non se renunciaba ao instrumento tampouco se podía renunciar ao espazo, mesmo que só estivese nel as horas xustas para non danar as delicadas madeiras de amieiro e piñeiro, cortadas no minguante de xaneiro, ou houbese que parar a gravación dez veces para afinalo.
Bach na palloza será a terceira entrega dun proxecto que fai dialogar a música culta coa tradición, coa literatura e cun lugar que merece especial atención pola fraxilidade do seu patrimonio. Despois de levar a Haydn pola memoria das danzas brancas Guláns (Ponteareas), coa escrita de Suso de Toro, e a Mozart polo mármore azul de San Pedro de Fiz de Hospital (O Incio), con texto de Fina Casalderrey, o disco e libro de Bach que editará Xerais e sobre o que escribirá Xesús Fraga, foi gravado en Piornedo, antes dun concerto que tamén quedou gravado no ouvido da xente que alí tivo a sorte de estar ese día. "Cando Bach compuxo a súa obra estaba ben viva esa cultura campesiña europea que ten na palloza un dos seus símbolos", comentaba Xesús, símbolo que precisa dunha intervención urxente das administracións para se manter en pé, e que o fai grazas ás veciñas, que tamén aparecen entrevistadas no recital: Lola do Ancho ou Isolina, da mesma Casa do Sesto.
"Escollemos o repertorio de tal maneira que non fose clara a fronteira entre unhas músicas e outras", destacaba Soto. Así, á chacona da Partita en re menor para violín, que como contou o seu intérprete Ludwig Dürichen, o músico escribiu tras a morte da súa primeira muller, seguiulle o alalá de Pousada, que interpretaron Luís Soto, na frauta, e Álex Salgueiro, no fagot: "Como che vai, miña rosa,/ como che vai, miña flor?/ Desde que ti me deixaches,/ a cada punto mellor". Pode semellar a letra irónica, "pero o alalá está en menor, e a tonalidade dá ese punto escuro, de dó, de perda", comenta Soto, quen pensa que, se a chacona tivese voz, sería a dun alalá destas montañas. A Alondoira de Becerreá, unha sonata; o Cantar das ferreñas do Cebreiro, outra sonata; a Muiñeira de Riocereixa, e de novo un tema das Variacións Goldberg. Así se teceron unhas e outras músicas, como camiñan as montañas.
Neste proxecto tamén se cruzan dúas viaxes. Por un lado, aquela iniciación do mozo Bach, que atravesou a pé os montes de Harz para escoitar o mellor organista do seu tempo, Dieterich Buxtehude, xa a ourelas do Báltico. Por outro, o cordal dos Ancares, sempre ao lonxe mentres Bal y Gay recollía todas as pezas do recital na comarca, incluídas no seu Cancionero gallego. E unha terceira, claro, a que xuntou sonatas e alalás, como se xuntan cangos e ripias nos teitos dese espazo, na corda afinada do espazo, que tamén canta.