Historia en la universidad gallega: primera defensa de tesis en lengua de signos
María Luz Esteban Saiz defendió en la UVigo de forma pionera su investigación sobre la política lingüística de la lengua de signos española desde 1980 hasta la actualidad
El 11 de julio, María Luz Esteban Saiz defendió su tesis en la Facultade de Filoloxía de la Universidade de Vigo. Hasta ahí, no parece un hecho noticioso. Sin embargo, fue un acto "tremendamente emotivo", según los asistentes, porque la doctoranda estaba haciendo historia: era "a primeira vez" que una persona sorda presentaba este trabajo de investigación en lengua de signos. No solo en la UVigo, sino en toda Galicia.
"Agardo que este acto axude a que máis persoas xordas se animen a doutorarse no campo da lingua de signos e os estudos xordos", explicó Esteban Saiz acerca de su decisión, materializada en un acto en el que estuvo arropada por numerosos compañeros y por docentes, conscientes de la singularidad de un hecho que, según la UVigo, se manifiesta en que "o número de persoas xordas que teñen un doutoramento non chega a unha ducia".
Sociolingüista sorda con más de treinta años de trayectoria profesional y directora desde 2011 del Centro de Normalización Lingüística de la Lengua de Signos Española, Esteban Saiz centró su investigación en la política en esta materia desde 1980 hasta la actualidad.
"Como persoa xorda e defensora dos intereses da minoría xorda, optei por desenvolver unha perspectiva de investigación máis humanística, situando as persoas xordas no centro do escenario, motivada polo desexo de utilizar esta tese como ferramenta para abordar a desigualdade social", explica, incidiendo en que el objetivo de esta es "contribuír á xustiza lingüística e ao empoderamento das persoas xordas e as súas organizacións, así como outorgar á lingua de signos o lugar que merece, tanto no ámbito científico como na vida en xeral".
Un debate "polarizado" e interesado
El trabajo de Esteban Saiz revela que esa "polarización" que se utiliza tanto para describir la situación política y social del presente ya estaba de manifiesto en la discusión que se formó alrededor de la redacción de la ley que regula los derechos lingüísticos de las personas sordas. Y también una tendencia hacia la "ideoloxía supremacista" del audismo o fonocentrismo, es decir, "o prexuízo de que a linguaxe oral é superior á signada", define la directora de la tesis, María del Carmen Cabeza, que añade que, al mismo tiempo, en este análisis "sáselle voz ás persoas xordas que tiveron algún papel nese proceso".
"O debate estivo marcado por unha polarización que evidencia dous modelos mentais distintos, o que influíu significativamente nas decisións e resultados do proceso político e social, pondo de relevo as relacións asimétricas de poder inherentes ao contexto", sintetiza la autora.
En este sentido, los datos del estudio apuntan a que los grupos políticos y sociales involucrados este desarrollo normativo estaban impregnados por sus propias "crenzas", intereses y metas, a partir de los cuales abogan por restringir o promover el multilingüismo, abunda.
Generar empoderamiento
Ante ello, la autora propone que los estudios sobre lenguas de signos y personas sordas se desarrollen siempre desde la proximidad, en el terreno. Esto es, que el investigador se adentre en los "contextos reais" de estas personas para comprender cómo y por qué actúan, piensan y sienten de determinadas maneras.
"Adoptar esta perspectiva implica colaborar activamente coa comunidade xorda utilizando ferramentas que non só iluminen as inxustizas lingüísticas, senón que tamén identifiquen oportunidades concretas para promover un cambio positivo", argumenta Esteban Saiz.
Porque, según recalca, esta etnografía crítica de la política lingüística no solo debe generar "coñecemento e teorías", sino también "contrarrestar o predominio de paradigmas e ideoloxías hexemónicas, crear conciencia e contribuír ao cambio" para ayudar al empoderamiento de las personas sordas.