As lendas de Poe
Como a tantos outros, Edgar Allan Poe perségueme dende a adolescencia: aquel libro de cen pesetas sobre a rúa Morgue; a tradución de Cortázar que comezaba co inmorrente William Wilson; a fascinación co inaugural Metzengerstein e o seu cabalo salvaxe; O corvo na súa visión dos Simpsons; Poe como fondísimo teórico da poesía como técnica e non como inspiración na Filosofía da composición —un texto que aínda agora non remato de crer, todo hai que dicilo—.
Cando un caeu nas gadoupas de Poe de case neno, nunca pode fuxir. Por iso moitos poden atopar de interese a última biografía publicada en España do xenio virxiniano: La razón de la oscuridad de la noche, de John Tresch. Un longo subtítulo presenta o que, en teoría, é o principal interese do ensaio: Poe non só como escritor senón como personaxe chave para a formación da ciencia —máis ben habería que dicir a filosofía natural nos Estados Unidos nas convulsas décadas que precederon ao que en Europa se coñece como a Guerra de Secesión—, na liña doutros ensaios de valor que resignificaron personaxes e obtiveron premios importantes, coma O club dos metafísicos, de Louis Menand.
O certo é que despois dunha lectura demorada un non atopa demasiadas conexións de Poe coa ciencia. Se esa era a pretensión de Tresch, podemos dicir que fracasou de xeito evidente. Porén, se o obxectivo do autor era cambiar a visión que existe no público xeral sobre Poe, algo que ousarei dicir que era imprescindible, o libro non só triunfa senón que ten un importante valor para o futuro —aínda que, todo hai que dicilo, intentos similares fracasaron nas últimas décadas co desapiadado paso do tempo—.
Nesa tan característica confusión entre autor, narrador e personaxe que o grande público —e moitos inquisidores con teclado— tende a facer, Poe caeu no lado máis escuro de todos. Esas historias sinistras, esas análises das mentes psicopáticas, esas descricións de asasinatos e mortes que provocan terror e ansiedade do lector só podían estar escritas —dicía a tradición–— por unha mente perturbada, por alguén enfermo das mesmas eivas, por un crápula que ademais estaba casado coa súa propia prima menor de idade —isto último si é certo—. E así pasou a historia o escritor que se escondía detrás do narrador.
Tresch desafía con éxito esa narrativa. Poe non foi ningún individuo marxinal nin con problemas mentais, senón un intelectual poderoso que estivo ao tanto das primeiras innovacións científicas e tecnolóxicas que chegaban á daquela nova nación —apenas tiña medio século de idade— e que as acolleu nos seus relatos. Como algunhas delas derivaron na pseudociencia —estou a pensar, por exemplo, no mesmerismo— esquecemos, por exemplo, que Poe foi pioneiro na narración das exploracións, como se pode ver na súa única novela, o Pym. Esa curiosidade afogárona, en primeiro lugar, a mala sorte —o noso escritor procedía do que agora chamariamos sen lugar a dúbidas unha familia desestruturada—, e, despois, a adicción ao alcohol, un mal que se viu agravado polas circunstancias sociais daqueles Estados Unidos. Os fracasos laborais e a precariedade da vida do escritor non profesional fixeron o resto.
Polo tanto, estamos perante unha obra moi necesaria á hora de rachar con estereotipos sobre a escrita, uns prexuízos que, por certo, na Galiza coñecemos ben, posto que rodean fóra das nosas terras á matriarca das nosas letras, Rosalía de Castro. Benvido sexa calquera libro que utilice o poder da imprenta actual para cambiar ideas tan anticuadas como erróneas sobre a literatura e a ciencia do século XIX.