Ben sei que son criatura dun día
A BIBLIOTECA alexandrina escribiu o Almaxesto, o primeiro manual de astronomía. Baséase en escritos babilónicos, exipcios e gregos. A principal inspiración é Platón. Polo que eu recordo, o pensador grego concebía o Universo como unha esfera impecable que tiña a Terra situada no centro, tal e como o describe no Timeo (Abada Editores). A diferenza é que Platón sostiña que no mundo físico non se podía acceder á verdade, soamente a unha opinión que se presumiría verdade; mentres que Ptolomeo considera que a experimentación é o camiño da constastación.
O astrónomo de Alexandría baseou o seu traballo no catálogo estelar realizado anteriormente por Hiparco de Nicea. Dado que o catálogo estelar de Hiparco se perdeu, é imposible saber ata que punto Ptolomeo copiou nel e ata que punto foi orixinal.
No Almaxesto Ptolomeo sitúa a Terra no centro físico da esfera, que se move continuamente. A maiores describe as 48 constelacións clásicas e crea un refinado sistema para explicar os movementos aparentes dos planetas nun sistema xeocéntrico no que o Sol, a Lúa e os planetas viran ao redor da Terra en círculos. Nesta obra Ptolomeo achega tamén as medidas do Sol e a Lúa e máis un catálogo de 1.028 estrelas.
O libro orixinal de Ptolomeo estaba escrito en grego e titulábase en galego Composición matemática. Daquela a ciencia era unha rama da Matemática. As primeiras traducións desta obra foron realizadas ao redor do século IX por árabes co nome de Al-Majisti, O Máis Grande, que derivou no nome co que sería coñecido.
Toda esta introdución que lles estou facendo parecéralles innecesaria e mesmo tediosa. Teñen razón ao pensalo porque certamente o é. Pero se trouxen a este rego a Ptolomeo, a Platón e outros señores dos que xa case nin queda o regusto da memoria é porque esta semana estiven lendo El volumen del tiempo I (Anagrama) da escritora dinamarquesa Solvej Balle. Chamo a súa atención sobre o número 1 porque a novela ten cinco volumes que supoño que Anagrama saberá cando ou os vai publicar, pero non nolo contou.
A protagonista, Tara Selter, e o seu marido, Thomas, son libreiros anticuarios especializados en libros ilustrados do século XVII. Viven de recibir encargas de clientes de toda Europa. "Adquirimos os libros en subhastas, de coleccións privadas e doutros libreiros, e nós os volvemos vender, enviándoos en paquetes marróns co noso nome", indica a narradora.
Ignoro se nós teremos unha voz pola que falar nese tempo. Galicia atravesaba os Séculos Escuros na lingua literaria e non dou atopadas referencias científicas con relevancia nesa época. Pode que Manuel Gago saiba dalgún investigador notable dese momento no ámbito da bioloxía ou no da astronomía, que se corresponden coas obras que compran e venden T & T Selter. A min váiseme o pensamento ao coruñés José Cornide, pero a súa Memoria sobre la pesca de la sardina en las costas de Galicia é de 1774, rematando xa a centuria seguinte.
Dificultades para o libro científico
Cen anos antes España era un ámbito arduo para o libro ilustrado de carácter científico. O Barroco foi un tempo de nihilismo, de contidos baleiros cubertos con pan de ouro. Baixo o reinado dos Felipes III e IV brilla o Século de Ouro, con Cervantes, Góngora ou Velázquez, etc... brillan as artes, o artificio, o lamento, o rezo; non a investigación.
Os Países Baixos son terreo fértil para estas edicións un oasis no medio do deserto. Coas casas de impresión Plantino e Elzevir en competencia por ser os mellores editores de Europa na elegancia do deseño, na claridade e regularidade dos tipos utilizados, e na finura do papel. Os Plantino publicaron máis de 2.000 obras.
Poden pensar que toda esta noticia de impresión sae da novela, pero Solvej Balle non amosa un excesivo interese polo asunto e se limita a dar uns títulos e a facer uns comentarios. Se lles atrae o mundo dos libros vellos, recoméndonlles o fascinante La casa de los veinte mil libros (Periférica) de Shasha Abramsky. Non sei en que ano se publicou porque quero acabar esta páxina e non me vou erguer buscalo pola casa. A obra fala da saga dos Abramsky, librovelleiros de Londres e especializados en ensaios socialistas e comunistas en inglés, francés, alemán e hebreo. Era habitual que os visitasen Eric Hobsbawn ou Isaiah Berlin, entre outras cabezas dese calibre.
Volvamos a Tara e Thomas. Forman un matrimonio zombie. Viven xuntos nunha casa grande con horta amplia, o que lles permite sobrelevar elegantemente un divorcio que ningún dos dous necesita. Comparten vivenda, pero se esforzan en evitarse. As únicas conversas que manteñen se refiren ao seu oficio, son asépticas.
Un 17 de novembro Tara viaxa a Bordeus para asistir a unha poxa. A última hora da tarde sube a un tren de Bordeus a París e alóxase no hotel de sempre, que está situado na Rue Almageste. Busquei esa rúa en París e non a atopei, polo que entendo que a autora quería facer unha referencia ao Al-Majisti, o tratado sobre as estrelas de Ptolomeo.
Nesa rúa hai moitas librerías de antiguedades. A marchante de libros ten por diante dous días de visitas a colegas e de facer compras para o negocio. O 18 de novembro vai a unha desas librerías. Durante a visita, queima a man cunha estufa de gas. Volve ao hotel para durmir.
A ferida cura
Ao día seguinte esperta. Segue sendo 18 de novembro. Dá por suposto está equivocada, que mirou mal a data no móbil, que colleu un xornal do día anterior. Segue sendo 18 de novembro. Non dá crédito. Segue sendo 18 de novembro. O periódico repítese e o día repítese. Vai seguir sendo o mesmo día durante moitísimos outros días. A peculiaridade é que ela regresa á casa e a ferida cura, iso significa que o tempo continúa transcorrendo para Tara, aínda que para o resto da humanidade o día 18 de novembro se repita unha e outra vez cuspidiño ao anterior. Sempre amence igual, coas mesas nubes, chove á mesma hora, as compras que fai no supermercado volven estar no seu andel ao pouco tempo. Todos os astros continúan xirando, movéndose, envellecendo; excepto ela, que parece a Terra, estática, na esfera universal de Ptolomeo.
Ata este punto, El volumen del tiempo I ten unha trama impactante, que fai pensar en Heidegger, en que somos seres viaxando no tempo e no espazo; en Einstein e a relatividade, no xeito no que o espazo determina o tempo. Ata ese momento da novela, todo é verosimil.
Pero Tara volve a Claire Sous Bois. Claire é o nome da corneta en francés, tamén dun insecto; así que o topónimo, ficticio, pode referirse a que Tara é a corneta que dá a alarma de que hai unha fenda no tempo na que ela caeu ou de que é un insecto baixo o bosque (bois) inmenso das constelacións. Estou especulando, se cadra carece de trascendencia.
O asunto é que Tara regresa a esa casa na que leva anos evitando a seu home e este recíbea amorosamente, mesmo sexualmente, cando todo o que aconteceu para Thomas é que a súa exmuller de facto fixo unha de moitas viaxes profesionais a París. Se iso me sorprendeu non sei qué dicirlles de que el asuma con naturalidade que Tara estea atrapada no día 18 de novembro. Hai máis: como cada día é igual ao anterior, Thomas non recorda o que aconteceu e ela debe explicarlle a fenda no tempo, el volve amala, volve chover á mesma hora e "il mondo gira gira nello spazio senza fine", que cantaba Jimmy Fontana.
A miña única curiosidade agora é saber que vai facer Solvej Balle cos outros catro libros da saga nos que todos os días son 18 de novembro.