Unha biografía dixital

Estes días estou programando un bot de intelixencia artificial (IA) e un gato. Aos dous vounos cargando de información, experiencias, corrixo, reprendo ou premio nutríndoos de datos ou de lambetadas felinas. Como é agardable, os éxitos son maiores co bot conversacional de IA que co frustrante gato, pero a sensación de empatía, e mesmo de tolerancia á desobediencia, é mil veces maior co gato que co bot. Mentres sigamos así imos ben, penso. Nos días anteriores sentira por primeira vez coa IA —neste mundo empachado de novidades— esa mesma sensación que, desde neno, me ten axitado cada vez que se observa un cambio tecnolóxico. O pracer de admirarse, de querer saber, aprender, descubrir onde pode chegar e de fascinar; tamén outra sensación, inédita ata o momento, e se cadra propia da idade: a de ameaza. Nunca de rexeitamento: non son apocalíptico, pero si de prevención. Unha percepción moi nídia de que este lume pode queimar dun xeito novo. Ao sentir a vertixe e a emoción dunha nova tecnoloxía xurdiu algo novo. Indagar cando me suceder algo similar. Cando unha tecnoloxía encaixara coa miña biografía, se entrecruzara ata facerse indispensable para explicarme. Aquí vai unha síntese forzosamente curta deses abraios tecnolóxicos e do que supuxeron. 

197. Un cuarto traseiro

Estamos en 1988, no vello cuarto trasteiro do piso dos meus pais na Pobra do Caramiñal. O cuarto xa non existe: por sorte, o resto se conserva todo. Moitos nenos da vila de pais mariñeiros gozamos dos praceres da primeira microinformática e estamos divididos en clans por plataformas tecnolóxicas: Spectrum, Amstrad, Commodore. Arrinco por primeira vez La abadía del crimen, a obra mestra pioneira de Paco Menéndez e Juan Delcán. Teño doce anos e fascíname todo o pasado, a complexidade da literatura. Ata ese momento os videoxogos falábanme en arcade e plataformas. Pero Menéndez adapta a aquelas maquiniñas de 64 kbs de ram unha das grandes novelas da segunda metade do século XX, O nome da rosa, de Umberto Eco. Eu estaba léndoa, supoño que enterándome só da metade, e non daba crédito a que a abadía xurdira, en tres dimensións, na miña pantalla, que o videoxogo tentara resolver tramas, me acompañara un novicio con vida propia, tentara facer corpórea a imaxinación literaria e a complexidade. Ata ese momento mataba marcianos e esquivaba bocois rodantes. Pero nese momento comprendín que podía contar historias e trasladarme no tempo. 

198. Macromedia Flash

No ano 2000 xa levaba algún tempo desenvolvendo webs. Un traballo manual, con moitas conexións cos vimbios que tecía o meu avó. As primeiras webs eran rudimentarias, masivas e desproporcionadas, como casas galegas dos anos 70; no ano 2000 apareceu unha nova tecnoloxía, Macromedia Flash. Vivímola nun faiado da Facultade de Xornalismo, na Praza de Mazarelos de Santiago, desde onde queriamos conciliar todo o que estaba a suceder no mundo dixital coa nosa lingua e cultura. Fronte á rixidez anterior, a pantalla escachaba, chea de escenarios dinámicos, animacións, audio, novas formas de interactividade. Ao principio estabamos fascinados. José Pereira e máis eu chegamos a producir un xogo en CD con flash sobre xogos tradicionais galegos. Flash non aturou ben tempo: as webs fixéronse tan espectaculares como inútiles. De-sapareceu, pero non tardaron en chegar tecnoloxías máis accesibles e diversificouse a propia idea de web con novas linguaxes como HTML5, CSS, avances en Javascript ou navegadores máis potentes. Flash fora un exceso barroco, pero nos animara a crebar as fronteiras da representación da información nun navegador en liña.

199. Consello da Cultura Galega

Vivín a chegada de Google, ao redor do 2002, xa no Consello da Cultura Galega. Lembramos bastante ben como sucedeu, onde estabamos. Ata o momento, rexiámonos por cinco buscadores distintos para procurar cousas nunha internet galega tan exigua como voluntariosa. Nese momento, aínda en plena expansión da autonomía, internet se convertera na ferramenta visionaria que podería proxectar o país, o seu talento e a súa herdanza ao exterior. En apenas un segundo, Google ofrecía resultados fiables da web mundial. Aquelo posicionou os contidos galegos e en galego en igualdade de condicións durante dous ou tres anos, con consecuencias tanxibles. Esa era a clave: os contidos chegaban a quen lle interesaban sen filtros políticos ou prexuízos culturais. Entrabamos en contacto con moita xente de moitos lugares a través de proxectos específicos. Un día, Google cambiou o algoritmo, privilexiando os resultados na lingua na que o usuario tiña definido o navegador. A consecuencia dunha decisión tan simple pero propia de individuos monolingües, foi masiva. O tráfico das webs en galego caeu un 30% dun día para outro, sobre todo o público que nos chegaba desde o exterior. Algúns demos a voz de alarma. Alí decatámonos da dificultade, aínda existente na actualidade, de facer ver internet como algo político, un contorno que afectaba directamente á nosa vida alén de si mesmo. Só un número moi reducido de persoas foron conscientes de que o cambio facíanos perder a todos numerosas oportunidades: enviábanos de novo a un certo ostracismo dixital, reducía as capacidades recén estreadas da lingua galega e condenábanos, de novo, a saír ao exterior condicionados por Madrid. E ti explicabas isto de mil maneiras, e entraba por unha orella e saía pola outra da xente. Non lle vían demasiado problema. Foi desesperante e unha aprendizaxe sobre os límites. E non precisamente informáticos. 

200. Presentacións de dispositivos de Apple

Todos os anos, sempre que o horario mo permite, sigo o streaming das presentacións que realiza Apple de novos dispositivos. En 2007 lembro perfectamente a un exultante Steve Jobs desvelando o iPhone, e como se ría dos stylus, as estilográficas dixitais que vendían outras compañías. Sorprendeume e non tardei nada en ver un: tíñao Marcelo Tejedor, posiblemente o cociñeiro máis innovador do país. Lembro a pantalla brillante, chea de fermosos iconos, e como Marcelo empregábao para tomar notas diarias e facer miles de fotos. O móbil convertíase nun deseño agradable, que se quería ter na man, e xa era un ordenador con todas as da lei; non sabiamos que intensito compañeiro se ía converter. Non valorei ben a capacidade dos móbiles no seu momento, pero creo que ninguén o fixo. Visto a posteriori, como sucede con todo, estaba cantado de que ían mediar boa parte das relacións humanas. E diría que aínda estamos ao principio. 

201. As bóvedas da Domus Áurea

O último asombro que quero compartir foi baixo terra. Estabamos nas vellas bóvedas da Domus Áurea, o antigo pazo de Nerón, que ficou sepultado, nun exercicio de damnatio memoriae, Traxano mandou sepultar como alicerces dos baños que mandou construír en Roma. Nas visitas reducidas que se fan ao lugar, puidemos sentar nunha sala. Abrimos cada un os nosos asentos, tiramos do seu interior unhas gafas Oculus e vivín unha marabillosa experiencia inmersiva en realidade virtual sobre a vila no pasado. Non era a primeira vez que experimentaba con esa tecnoloxía. Pero, ao igual que me pasara cos xogos de ordenador e a descuberta da Abadía do crime, de súpeto entendín o seu uso no meu mundo. Estabamos alí sentados á fresca subterránea no medio da calor romana, emocionándonos cun edificio de hai dous mil anos en todo o seu esplendor. Coa súa aínda incipiente tecnoloxía levábannos a outro lugar. Eu xa estaba ideando a recreación de Alba de Gloria, a mítica santa Compaña ideada por Castelao, para o Consello da Cultura Galega. Logo recreariamos a despedida dos emigrantes nun trasatlántico da Coruña na exposición Galicia, un relato do mundo, no Gaiás Cidade da Cultura. Souben que a realidade virtual, cos dispositivos actuais, era só un paso; nunca serían populares entre o público xeral. Pero permitiríannos construír universos. 

202. Intelixencia artificial

Penso agora no desasosego desafiante da intelixencia artificial, no resultado dalgúns experimentos específicos. E sei de onde vén a desazón: a IA afecta á ontoloxía humana. É dicir, obríganos a repensar a nosa relación coas máquinas. Non son máquinas proxectándonos. Son máquinas modificándonos, en certo xeito. Xa teño claro que quero facer con ela. Pero ninguén é quen de saber como se insertará finalmente na nosa cultura.