Crimes xerais

LEMBRO QUE cada cousa ten o seu contexto e ese é o marco desde o que ler. Prosigo. Un diálogo. Unha descrición innecesaria. Conto as páxinas para rematar o capítulo. Que suplicio é a lectura de Crime en Compostela. No presente 2024 celébrase o 40º aniversario da primeira entrega do premio Xerais e sentín unha urxente necesidade de coñecer con fundamento ese libro premiado e publicado na mesma efeméride, Crime en Compostela de Carlos G. Reigosa. Atopei a novela de casualidade nos saldos da libraría dun pobo chairego. Paguei os 5 euros vacilantes do prezo e respondín ás vaguedades da vendedora, que me anunciou a súa xubilación. Horas despois, comecei un viacrucis persoal.

Rondaba a data de San Xoán en 1984 cando Xerais decidiu revolucionar o mundo editorial galego. O obxectivo era claro: infundir á literatura propia dun caché, de altura, dun símbolo que permitise erguer a cabeza entre a masa. E, por suposto, para crear unha faixa que adornase as portadas das novelas coa palabra premio. Así, Carlos G. Reigosa recibiu 50.000 pesetas xunto co galardón e Xerais deu pistoletazo de saída a unha data xa fundamental no calendario cultural galego.

Aplicando un punto de vista xusto e comprensivo, acorde ao seu tempo; quizais Crime en Compostela  non é tan terrible. Quero pensar que non se facía mellor e que entre o que había, a narrativa de Reigosa brillaba con luz propia. Intento convencerme porque esa é a única opción. Penso así porque por algún lugar ten que comezar tamén esta literatura que mestura novela negra, lixeireza, trascendencia forzosa, misticismo e vontade de vender a cachón. Esa literatura que, por certo, non se pode desprezar e é a vaca leiteira para as extravagancias do resto. Claro que logo remato outro capítulo, nego coa cabeza e continuo co meu exercicio de fe, cada vez máis duro.

Procurei por todos os medios o encanto en Crime en Compostela, un traballo en paralelo a sobrevivir ao texto. Nesas detalladas rutas dunha cidade extinta, dun Santiago de pedra e sen ringleiras de turistas, non atopei o éxito. As catro décadas de separación da realidade narrada á presente son tan flagrantes que xera rabia e, por momentos, ata risa. Pero baixo ningún concepto pode empregarse ese mapa da cidade como unha guía turística. É, se acaso, un paseo polo mausoleo do tempo, da xentrificación, da europeización da Galicia estoica, do estudantado universitario e os caseiros; en definitiva, do que alguén xa denomina como o Santiago precaso Asunta.

Tampouco o misticismo e o intento de engadir a maxia do Mestre Mateo son o lugar onde atopar o encanto. A romantización da néboa e do gris absoluto semella panfletaria, non se asimila como orgánico na mente. Mención aparte ás leccións de Historia da Arte con enumeración incesante de estilos, escultores e minucias. O óleo pretendido de Compostela queda nunha acuarela en papel mollado. O Pórtico da Gloria sen retirar billete e reserva? Casas de comidas clásicas e locais con especialidades? Persoas que prestan pisos sen aluguer? Unha utopía.

Lecturas en Gooreads

"Quizais estou sendo un snob, un idiota. Non está tan mal. É cousa miña, levo toda a vida escoitando marabillas desta novela", reflexionei a certa altura. Cando rematei a lectura de Crime en Compostela, acudín a Goodreads para poñerlle nota e ler algunha crítica de usuario. Sentín un gran alivio ao deleitarme co mellor dos sabores: tiña razón.

"A mestura de novela negra e promoción turística da cidade de Santiago de Compostela non funciona demasiado ben en 2018 e parece difícil que o vaia facer no futuro. Nin os protagonistas nin a narración en si resistiron o paso de tempo e en ocasións acaban resultando ata paródicos”, opinou un. "En tempo presente, manido, por momentos aburrido, falsamente reflexivo e con forzosos significados de difícil vinculación. Na procura dunha metáfora redonda, un pastiche compostelano", afirmou outro.

Tamén é certo que unha novela sen vontade de plasmar a realidade non lle debe verdade nin verosimilitude a ninguén, pero si que se lle pode pedir que non te bote da propia historia a empurróns. Solicitar fe no lector a cada páxina debe corresponderse coa entrega dalgunha milagre.

Así, Crime en Compostela converteuse nun punto de partida para un xénero e para o premio Xerais. No actual escenario da literatura galega, que non é pésimo, pero aspira a ser o mellor, débese abrir un intre para o pensamento e, chegado o momento, tomar decisións. Valóranse as voces novas e as novas propostas? Queremos aumentar os nomes dos catálogos? Imos dinamizar as nosas historias alén das fronteiras co mesmo tesón como dentro delas? Que se fai cos premios ademais das faixas dos libros?