A conclusión redentora

"EN GALICIA somos de pensar que todo está aí porque si, pero non é certo. Está aí porque non, que é distinto. Vémonos dentro duns meses, á saída do bosque”.

215. Así remataba a última columna que escribín nesta Táboa Redonda no Nadal pasado. Coma quen non quere a cousa, pasou medio ano polo medio. Volvo a vostedes con esa sensación que seguro tamén coñecen: cando hai tempo que non ven a unha persoa á que aprecian moito, pero coa que non existe a confianza do diario. Eses primeiros minutos de conversa vacilante, nos que non se sabe por onde comezar e dubidamos entre as frases de cortesía e as indagacións tímidas na vida do outro, ata que se ve o cabo dunha corda pola que tirar e en breve se restaura a confianza esvaecida. Así que de certo iremos collendo de novo ese ton que nos acompañe nesta nova etapa. É posible (ou non) que se pregunten que fixen neste tempo: pois pasei seis meses traballando coma un desgrazado para finalizar un proxecto ambicioso que ferve dentro de min. Non quedou finalizado, aínda que si máis ou menos encarreirado.

Porén, como unha táboa de salvación, apareceu outro proxecto que, tras varios meses enfebrecidos, conseguín rematar. Era un libro que tiña escrito hai dez anos. Lembreime del, mireino por riba, mandeillo de xeito un pouco irresponsable ao editor. El contestoume: moi ben, entretido e lixeiro, imos para diante. Contesteille que estupendo, que lle ía dar un repasiño antes do envío final. O repasiño significou reescribir o libro enteiro e duplicar o seu tamaño. Ao facer o repasiño decateime con terror de que aquel Manuel Gago que escribira aquel libriño hai dez anos non era o señor que agora o volvía a ler, e que polo tanto entregalo tal como estaba era un fraude a min mesmo e ao público que poida mercalo buscando quen hoxe son. O achado botou ao balde do lixo a axenda de traballo pero tamén me encheu de alegría: cando menos no que tiña que ver co estilo literario, coa complexidade do pensamento, co que un vai sabendo da vida e do mundo e co que ambiciona investigar e contar, descubrín grazas a aquel libro que nestes dez anos eu cambiara, e cando menos neses aspectos, creo que para mellor. Aínda que se cadra estea confundido e en realidade me estea volvendo un deses vellos da cultura galega que eu chamo da xeración post-petrucios e que nalgúns casos -noutros non- se volveron conspiranoicos, monotemáticos e rancorosos. Pero penso que aínda me falta para esa catástrofe.

"O mundo está mirándoo. Ao final vostede, xeneral Dietrich von Choltitz, será considerado responsable. E para que?"
Diplomacia. 2014.

216. No excelente filme francés Diplomacia (Volker Schlöndorff, 2014) ficciónase a conversa entre o cónsul sueco Raoul Nordling e o último gobernador militar alemán de París durante a ocupación na Segunda Guerra Militar, Dietrich von Choltitz. A pretensión dos alemáns é destruír todos os monumentos relevantes de París, voar as pontes para bloquear o río Sena cos entullos e desencadear unha inundación que rematara provocando unha masacre que podería afectar a millón e medio de persoas. O filme, unha especie de primeiro plano da famosa película Arde París (1966), preséntase como un diálogo entre o diplomático Nordling, que tenta persuadir o alemán von Choltitz da inmoralidade da decisión pero tamén da gloria de presentarse coma o último salvador do país. O alemán, pola contra, reivindícase coma un militar que cumpre a escala de mando, obedece os seus superiores, dá exemplo os seus subordinados e sobre todo cumpre coa tradición militar de servizo ao exército. A elección de Niels Arestrup para interpretar a Von Choltitz resulta pertinente. Este actor francés representaba coma ninguén o perfil dun individuo con claros e escuros, que nunca sabes moi ben o que pensa, que na maldade natural parece agachar sempre algo de ben e de bo xuízo. O que vén sendo un francés típico, vaia.

Máis alá da brutalidade de destruír París, o conflito central do filme ten que ver coas decisións críticas da vida. O xeneral alemán sabe que mercé a unha lei aprobada por Hitler quince días antes a súa familia en Alemaña pode ser considerada culpable das decisións que el tome e, polo tanto, executada. Fronte a iso, debe decidir sobre a responsabilidade dunha masacre e a destrución da Cidade da Luz. Como non podía ser doutro xeito, hai discrepancias históricas actuais sobre as motivacións certas de Von Choltitz pero o certo é que París non ardeu e o militar pasou a ser unha personaxe necesaria en toda reconciliación tras unha guerra, o bo alemán, o inimigo que acaba colaborando coa xusta causa do amigo. 

O filme funciona tan ben porque atende a unha verdade universal que nos afecta a todos nalgún momento: a tentación de destruílo todo sen pensar no futuro, ou de aceptar a fatalidade presente e empregar as vías de escape que parecen máis seguras. Parece un binomio, pero todos sabemos que no mundo real non todo é branco ou negro e que é nos detalles onde vive a complexidade que nos fai dubidar. O demo gárdase nos recantos, dicía a tradición galega, o que vén sendo que o máis complexo e delicado poucas veces é visible na primeira ollada. Por iso os galaicos construían cabanas redondas. 

"Foi precisamente o estigma do fracaso o que me distanciou das revolucións de 1848 cando as estudei por primeira vez na escola. Complexidade e fracaso é unha mestura pouco atractiva”. 
Cristopher Clark

217. O historiador británico Cristopher Clark, catedrático de Historia de Cambridge, explica así como durante moito tempo escapou da estudar a  cadea de revolucións que bateu Europa en 1848. Que quedara de todo aquel trebón revolucionario con centos de mortos. En ‘Primavera revolucionaria’ (Galaxia Gutenberg, 2023), decatouse de que “ao relato desas convulsións fáltalle unha conclusión redentora, pero as revolucións produciron tamén, malia a persistencia do fracaso á hora de pensalas, unha "revolución gubernativa" europea”. Levo meses dándolle voltas a esa poderosa idea da 'conclusión redentora' e o fracaso como moldes de pensamento que permiten entender por que triunfan ou fracasan algúns relatos históricos, tamén en Galicia. Unha conclusión redentora como a do xeneral Dietrich von Choltitz en París. 

Pensei en que medida os relatos históricos, que a diferenza dos relatos de ficción case nunca teñen un final, precisan dunha conclusión redentora. Non será iso forzar aos relatos da Historia a teren unha intención? Demasiadas veces se ten contado o noso pasado sen pensar en como pechar os relatos, ou se teñen pensado a través do fracaso ao que alude Clark, e ao facelo establecimos unha distancia glacial co noso pasado. Porque a diferencia da ficción, onde as nosas vidas se representan nas metáforas como a da decisión de Von Choltitz, a Historia debe axudarnos a comprender de onde vén o mundo que nos rodea, e para iso é preciso que os episodios conclúan dalgún xeito nas nosas propias vidas e tempos. Por exemplo, cando se conta a revolta irmandiña, conclúese coa derrota popular por parte das tropas aristocráticas que volveron de Castela e Portugal armadas ata os dentes. Pero o público descoñece que a represión posterior foi pouca e que a partir dese momento os nobres se cortaron e os dereitos dos humildes se respectaron máis. Ese novo marco das cousas contribuiu -con outras variables- a que hoxe Galicia sexa un país de pequenos propietarios. 

Estes seis meses de silencio leváronme por un vagoroso universo ao redor da redención e como deben ser pechados os relatos. Considerando o limitado do tempo das nosas vidas e as mil posibilidades de historias por contar, aposto polos proxectos que sexan quen de nos achegar unha conclusión redentora. Porque dos outros abonda quen os fagan.