Blog |

Latente coma un volcán

Na ficción e na vida, os motivos que damos para explicar as nosas decisións adoitan ser cortinas de fume que agachan verdades moito máis incómodas.

MESMO AÍNDA que ao final foramos derrotados, cando saímos de noite a esa badía redimimos moitas miserias da nosa pobre patria. Non loitamos porque sexamos fascistas, que iso xa é cousa de cada quen (...) Loitamos porque somos italianos, entendedes?... Para borrarlle a eses ingleses soberbios o sorriso de superioridade que teñen na boca”. 
Arturo Pérez Reverte,’ El italiano’. Alfaguara, 2021.

13. Noutra pasaxe de El italiano, Arturo Pérez-Reverte afirma, na voz dun trasunto de si mesmo como escritor ou xornalista, que «a ficción permitía penetrar máis no sucedido que o simple relato dos feitos». Eu comparto esa filosofía como novelista, pero hai algo escuro no xeito no que Reverte aplica o conto en El italiano. O libro relata as accións de sabotaxe submarina dun corpo de operacións especiais italiano contra os barcos británicos en Xibraltar, durante a Segunda Guerra Mundial. Buzos tripulando torpedos e penetrando nun porto inimigo. Ou sexa, unha maneira ben doada de ser cosido a balazos baixo a auga ou rebentado internamente polas ondas expansivas das bombas submarinas. Dubido moito que os voluntarios que asumían estas misións actuaran só por un sentido de revancha. Ben certo é que a vinganza presta como ingrediente saborizante dun cóctel, pero o premium mixer dun kamikaze é a comuñón co obxectivo final dos seus dirixentes. A literatura ten a capacidade de explorar os sentimentos soterrados, e mesmo pode amosarnos como estes personaxes se autoenganan asumindo misións suicidas simplemente por redimir miserias da patria. Pero o novelista debera desvelarnos as portas de atrás. Por que Reverte non o fai, é algo que me intriga.

“En 2013 o 55% dos 4.000 sitios arqueolóxicos localizados na turba por Bord na Móna [a compañía nacional de enerxía irlandesa] foron destruídos de acordo cun informe do Goberno. Os autores predicían a destrución dos 4.000 sitios a menos que cambiaran as políticas. Non cambiaron”. 
Manchán Magán. Twitter

14. Un discurso habitual no país é que o patrimonio cultural galego está desleixado e en situación crítica. Apélase a unha sorte de comparación con outros países, que moitas veces parecen arcadias que nos retratan a nós como unha panda de ignorantes e desleixados. Se se paran a pensar, soa a actualización en Facebook de vellos tópicos que proceden do pozo sen fondo da historia. Sen quitarlle nin un centímetro de preocupación á situación do patrimonio cultural do país, esa comparación arcádica merece ser precisada. Quen adoita dicir iso, en moitos casos visitou esoutros países como turista, durante uns días, percorrendo os seus principais monumentos, ou ben traballou nalgunha cidade do lugar durante un tempo e fixo algunhas excursións de fin de semana para ver os destinos culturais máis destacados. Se miraramos Galicia cos mesmos ollos, é posible que pensariamos o mesmo. Mesmo considerariamos que está todo razoablemente coidado.
Agora ben, o problema radica na ollada de detalle: a do pequeno patrimonio, máis invisible, no rural e nas cidades, máis alá dos circuítos turísticos. Aí é onde estamos tendo todos o problema: eles e máis nós. A presión industrial, de infraestruturas enerxéticas, de reconsideración da agricultura ou de reforestación une e pon en situación crítica miles de xacementos arqueolóxicos ao longo das Illas Británicas, Francia ou Dinamarca, Portugal, Galicia, ou Asturias. Mentres nos dediquemos a expresar as nosas frustracións identitarias a través do patrimonio cultural, estaremos perdendo a oportunidade de decatarnos de que esta enorme ameaza sobre o legado do continente require unha acción colectiva que vai máis alá da queixa pouco informada.

Os galeses supérannos a nós no seu concepto de morriña. "Non podes loitar contra o hiraeth: é xenético", afirma Rhiannon

“Aínda que se pode facer moito para manter á xente en Gales, para algúns, a súa patria sempre será demasiado pequena. Sempre haberá alguén que, coma min, busque algo máis grande. Vivir nunha gran cidade significa a miúdo, ao volver o lugar onde medraches, que te digan: “Eu nunca podería vivir alí”. A túa opinión rara vez se solicita, e a resposta: “Ben, pois eu nunca podería vivir aquí”, nunca se toma ben. Que un londinense critique a unha cidade pequena é un golpe baixo”. 
Rhiannon Lucy Cosslett, “Wales is in my bones, but I probably won’t be going back”. The Guardian, 19/10/2021

15. Na quimera que construímos na nosa cabeza é raro ler opinións como a de Rhiannon Cosslett, en relación á marcha da patria e o retorno non desexado. Agora a patria, en Gales, Galicia, Irlanda ou na Bretaña, é un lugar complexo e algo incómodo. Vivimos na volta desa presión violenta coa que os land owners do XVIII expulsaron os habitantes das terras altas escocesas para dedicar os páramos á gandeiría. E coa mesma concepción de escala: o rural só ten beneficio xeitoso cando se explota en grandes dimensións. Agora hai a tecnoloxía para facelo, e lobbistas que presionan aos gobernos para conseguilo. A patria pode converterse nun lugar hostil -baleiro, envellecido, tensionado, sen oportunidades, se cadra mesmo rencoroso-. Esa percepción, para moita xente nova, convive con esoutra patria perdida, idealizada, que se cadra nunca foi, formada entre a imaxinación e a memoria infantil. Os galeses supérannos a nós no seu concepto de morriña. "Non podes loitar contra o hiraeth: é xenético", afirma Rhiannon. E hiraeth quere dicir esa morriña dun tempo e dun mundo perdido que se cadra nunca existiu. Para unha parte destas novas xeracións, o hiraeth é asumido como unha condición identitaria sen consecuencias aparentes. A patria é unha nostalxia inevitable. Latente.

É complicado voltar a un lugar que pode ser percibido como hostil. Se a min me pasa cos restaurantes nos que vin un mal detalle, non quero pensar o que significa penser en escoller vivir nun lugar incómodo. Podes mercar un libro ou unha entrada de teatro por militancia:, pero ninguén escolle un lugar para vivir por militancia. Os bisavós marcharon na procura de cartos cos que transformar o seu propio mundo; os nosos pais xa marcharon doutro xeito: cunha rabia e frustración xordomudas. Todos concedéronse o triunfo, máis pírrico ou menos, do retorno. Pero iso xa non é así. Parte dos mozos marchan porque o país se lles queda pequeno, e teñen a certeza, fundada ou non, de que nunca medrará, e de que se o fai, acontecerá cando teña pasado demasiado tempo. Nestas novas partidas moitas veces xa non se concede espazo para o billete de volta. E, quen somos nós para criticar esas decisións? A distancia convértese para eles nun máis deses traumas infantís que gardamos na recámara, latexando en punto morto, durmintes como poden estalo os volcáns ou os dragóns. A certeza da renuncia á patria que ten Rhiannon Cosslett, ese considerar que a patria non cabe no futuro, existe desde sempre. O que resulta novo é sabelo xa cando marcha

Comentarios