VISTA A MIÑA SALA, embalado coidadosamente co adictivo plástico de burbullas, atópase un Toshiba HX-10, un magnífico ordenador MSX de impresionante potencia: 64K de memoria RAM. Foi un ovo de pascua introducido na exposición Galicia, un relato no mundo; esta gardaba, como moitos outros traballos meus, un subtexto que permitía unha segunda lectura e interpretación dos obxectos. Atopábase na zona dos agasallos dos emigrantes, que era unha área especular. A través dos presentes que traían doutros países os emigrantes podiamos saber de que se carecía—ou se arelaba— en Galicia. O ordenador figuraba ao final dun percorrido que comezaba con radios, medias ou cámaras, evoluía ata xogos de cubertería en prata, remataba en ‘materas’ feitas con pel de testículos de boi e cuncas coa voda do príncipe Carlos e Diana, nun mundo xa con referentes globais. O meu pai tróuxome o MSX ao redor de 1983 ou 1984 dos Estados Unidos.
GUSTO
O ovo de Pascua expositivo radicaba en explicar(me) a través do obxecto a propia concepción da exposición. Non podemos desbotar nunca o poder dun obxecto. A visión do país e o desenvolvemento de sistemas interactivos tiña moito que ver con este Toshiba HX-10. É moi posible que se eu non tivera un microordenador a unha idade tan temperán, sete anos se cadra, a miña visión do mundo e, sobre todo, do xeito de contalo, fora moi distinta. O MSX ensinoume a escribir en código ao tempo que aprendía a facelo na escrita convencional. A mente imaxinativa dun neno buscouse a vida tamén escribindo castelos imaxinarios en Basic.
OLFACTO
A principios dos 80 a costa galega viviu un fenómeno sen precedentes e aínda inédito: foi a pioneira vía de entrada dos microordenadores nas familias, moito antes que nas cidades e na súa clase media. Os mariñeiros —e primeirizos pais— impregnáranse do espírito da súa época: o progreso e o futuro estaba na informática. Poderiamos escribir unha historia social do mundo a partir das proxeccións de futuro dos pais. Mercaban ordenadores libres de impostos nos portos francos do mundo, e traíanllos de agasallo aos fascinados fillos en Ribeira, na Pobra do Caramiñal, Marín, Cangas, O Grove. Así chegaron a Galicia os Spectrum, Amstrad ou MSX. Agora ben, tampouco se lles podía pedir máis. Ao mercalos sen máis criterio, provocaron unha fenda social insospeitada: os diferentes sistemas eran incompatibles entre si. Para favorecer o intercambio de videoxogos —en cassete, ou en cartucho—, os rapaces comezaron a estruturar as súas amizades en función de sistemas operativos. A pequena e invisible sociedade masculina dos mozos da ribeira galega esgazouse a partir da competencia mundial entre empresas de Xapón, Estados Unidos e Escocia. Amizade e sistema operativo aproximáronse de maneira híbrida e sorprendente. Tamén novas frustracións e exclusións.
Foron a primeira xeración que internalizou o uso dos ordenadores, pioneiros dunha nova relación coa tecnoloxía, o mundo do traballo e a creatividade
TACTO
O certo é que os pais tiñan razón. Había un vínculo entre aquel poderoso, caro e novo xoguete traído de Canarias, Rotterdam ou Corpus Christi, e o futuro dos rapaces. Un día púxenme a facer reconto das profesións actuais de moitos deles. Fiquei sorprendido. Moitos de aqueles nenos orientaran a súa vida cara ámbitos nos que a informática era relevante. Foron a primeira xeración que internalizou o uso dos ordenadores, pioneiros dunha nova relación coa tecnoloxía, o mundo do traballo e a creatividade. E carne de emigración. Eu pertenzo á enésima xeración desterrada, pero se cadra a primeira que mandou para fóra non man de obra para a construción e o servizo doméstico, senón individuos cualificados que encheron, en Madrid e noutros lugares, as emerxentes consultoras, as operadoras de telecomunicacións, as empresas de software. Enviamos para o exterior os pioneiros do mundo contemporáneo. Nenos que xurdiran da visión futurista e luminosa das clases humildes do país.
OÍDO
Lembro que coñecidos persoeiros, cando a principios do 2000 advertiamos disto, de que se nos desfacían os recursos humanos nos pés, que se nos marchaba a xente válida, fuxir do asunto. «Logo retornarán aprendidos con ese coñecemento», despachábanme eles, cunha cegueira que nunca souben se inxenua ou consciente. Aqueles que denunciaban a emigración do XIX e das viñetas de Castelao non eran capaces de ver o que estaba sucedendo diante deles. Pero como era obvio, nunca retornaron. Colleron parella, fixeron fillos, mercaron pisos e ás veces segundas residencias, lonxe do país. E cando volven, nas súas cabezas xa se volven comportar como os emigrantes dos anos 40. Mellor falarmos de churrasco, cocido, mellor falarmos da infancia. Algúns volverán cando se retiren, a investir nos cafés das terrazas diante do mar e en pisos en primeira liña de praia.
INFANCIA
Lembreino estes días, cando lía a última novela gañadora do premio Blanco Amor: Virtudes (e misterios), de Xesús Fraga (Galaxia, 2020). Mal momento para saír, coa pandemia, da que é sen dúbida unha das mellores novelas do ano en Galicia. O texto é unha coidada indagación na identidade persoal a través da xenealoxía familiar da emigración no Reino Unido, especialmente a través das mulleres. Non se pode entender a obra de Fraga —non só esta novela, refírome a toda— sen o repertorio de obxectos, memorias, lecturas e imaxes de Londres. E hai toda unha escala entre as pioneiras viaxes da súa avoa, que de Londres aproveita sobre todo os obxectos e gangas cos que agasallar a familia de Betanzos —aquilo que non se atopa en Galicia—, e a propia nai de Fraga, quen xa lle pide á capital británica non só cartos, ou obxectos, senón coñecemento, palabras e lingua. A emigración londinense da familia de Fraga desembocou nunha literatura singular dentro do noso país. O vello encontro co mundo segue a transformarnos, máis alá do visible. E como en toda grande historia, sempre hai algo de amargor por detrás.