Blog |

Preguntas no Moldava

Houbo un tempo no que en Galicia se ollou cara a Europa central na procura de algo que ninguén me soubo explicar ben. Agora, se cadra, comezo a entendelo.
Praga
"DESDE os anos 60 seguimos coa música celta ou co que fica. Desde o 2000 vese maior influencia balcánica. As influencias van por vagas. Nos anos 20 había músicos preocupados pola chegada dos ritmos americanos, jazz bands e acordeóns diatónicos". Uxía Pedreira. culturagalega.gal.

112. Houbo un tempo no que nas festas universitarias compostelás comezaron a se escoitar ritmos balcánicos, os casetrintaneiros aderezáronse con gorras hatteras e sombreiros de á canda chaquetas de pana parda; a dose de acordeóns por formación musical galega subiu varios percentís. Foi a xeración  que agora anda nos 42 ou 43. Desenvolveron un inédito gusto por consumir películas de Kusturica e outros directores de Centroeuropa, unha fascinación algo morbosa entre a decadencia postsoviética e a saudade pola estética comunista, algo de interese polo complexo mosaico humano entre o Danubio e os Urais. Coincidían as datas coa apertura destas novas democracias a Occidente, e con ela algunhas oportunidades erasmus; algúns dos nosos cruzaron os telóns máis alá de Alemaña e Austria, cara mundos de linguas incomprensibles e atraíntes; tamén as pioneiras —porque foron sobre todo mozas— chegaron polos mesmos camiños ata esta fisterra. Deses encontros naceron parellas que só frutificaron en casos moi contados e das que ficaron nostalxias ás veces máis pilsner e outras máis lager. Na produción cultural o impacto desta fascinación centroeuropea foi irregular: na música os ritmos balcánicos e ciganos pegaron certo tiro de graza ao penúltimo celtismo. Foi a achega máis ampla. No audiovisual a cousa non foi moito máis alá da viaxe iniciada polos Crebinsky. Na literatura, se cadra a querencia de Rinoceronte Editora coas traducións eslavas. Cando se estude a cultura galega de finais dos 90 e principios dos 2000 dentro de cen anos, esta documentada conclusión merecerá un aceptable cum laude. Porén, boa parte da fascinación eslava que eu sentín en conversas de bar e congresos a pé de barra terase perdido. A cultura galega do século XXI aínda segue a ser máis rica e suxestiva na tradición oral que nas obras finalizadas. Nin sequera estará clara esa asociación xeneracional que agora aínda podemos percibir por proximidade biográfica. Ese impacto na cultura explicarase como unha moda, consecuencia da caída soviética e da guerra televisada de Iugoeslavia. En que medida iso provocou que tantos galegofalantes de finais dos 90 atenderan cara o Leste, non o sei. Sempre buscamos algo para respondernos a nós mesmos.

"...Os vellos odios, o fatalismo social de sempre, o patriotismo decimonónico, os complots sen principio nin final. Os propios balcánicos foron os primeiros en xogar cos supostos estigmas da historia". Francisco Veiga. 'La nueva Europa'.

113. Crucei eses países no 1997, xusto antes de estoupar o conflito de Kosovo. Un día comezamos a falar nun pub de Blagoevgrad, en Bulgaria, cos xogadores dun equipo de baloncesto local. Eran armarios. Aprendéranme esa práctica gourmet de mergullar un chupito de vodka nunha xerra de cervexa de medio litro. Cando estaban abondo bébedos, aqueles tipos eran cartuchos de dinamita bailando no medio dunha procesión de cirios prendidos. Non tardaron en contarme as desputas territoriais da súa etnia eslava, inzadas de afrentas históricas, masacres mutuas, mentiras e medias verdades. Unha gramática da honra perdida e, no trasfondo,  desacougantes confusións entre o racial e o relixioso. Naquel local, falando con tipos que uns minutos antes bromeaban sobre a vida e o amor e agora mudaban —obra e graza do alcol— en fanáticos soldados ávidos de limpar a veciñanza, decateime de que hai países e sociedades que flotan nunha balsa de aceite político.

"Estas concepcións do que é ser checo teñen unha forma tradicional porque están conectadas coas ideas que foron construídas e reconstruídas sobre os checos durante os rexurdimentos nacionais do século XIX". Veronika Kolaříková. 'Czech national identity and the elements through which is constructed'. (2020).

114. Estou por primeira vez en Praga. A cidade desafíame. A marchas forzadas tento compensar o meu descoñecemento da historia checa e bohemia, e volvo ao hotel cargado de interrogacións urbanas e símbolos por descifrar. A cidade é un proxecto intelectual do século XIX, unha escenificación das arelas checas por construír unha capital da nación. Construíron a capa nacional de xeito celérico, en apenas corenta ou cincuenta anos e o guión, e mesmo a cronoloxía, podería estar planificada por Murguía. Poderíase tecer unha liña do tempo en paralelo do rexurdir checo e galego. A diferencia serían os cartos. Murguía e os galeguistas non tiñan un can e aínda menos mal que aqueles antigos labregos que emigraran a Cuba decidiron investir neles. En Praga, pola contra, houbo cartos a esgalla para obras e quimeras. Tamén alí había emigrantes: o Museo Nacional amosa un estandarte traído polos checos da América para a inauguración do Teatro Nacional que axudaran a financiar. Podería estar nunha exposición da RAG. Malia todo, había outra diferenza co rexurdir galego. Praga era historicamente unha cidade no eixo dun imperio, non exactamente unha periferia. Para construír a súa capital, os checos do rural precisaban desprazaren das cidades os alemáns que dominaban os resortes urbanos do poder. Praga era un destes puzzles de nenos nos que hai que ir compoñendo a figura a base de mover as fichas nun taboleiro no que sempre hai un oco. Unha clase media de orixe rural que foi gañando espazos. Pensei en como moitos dos creadores do Rexurdimento galego eran, en realidade, de orixe alemán peninsular: Murguía, Vicetto, outros, nacidos ou vástagos de familias de orixe foránea instaladas ao abeiro das oportunidades do poder central ofrecidas en Galicia. Eis un paradoxo soprendente. E unha desas diferencias.

"Os meus amigos de Occidente envexan as miñas excursións á 'máxica' ou 'misteriosa' Praga, e a peor cousa é que eses clichés sobre a cidade están comezando a imprantarse nas mentes dos meus amigos checos". Peter Demetz. ‘'rague in black and gold'.

115. Para solventar as moitas dúbidas acudo de urxencia a unha libraría da praza Wenceslao. No escaso andel de cousas checas para foráneos atopo un libro que funciona ben a xeito de guieiro: Prague in black and gold, de Peter Demetz (Penguin, 1998). Demetz foi profesor en Yale e fuxiu de Checoslovaquia pouco despois da instauración do réxime comunista. Chámanme a atención algunhas cousas. Por exemplo: fala das narrativas que bloquean a complexidade da historia de Praga para o visitante actual. "Ten orixes bastante recentes a idea de que Praga agocha máis secretos místicos ou máxicos que calquera outra cidade europea. A moderna industria da viaxe adora a aura mística por razóns de marketing. Chegan con imaxes nas súas cabezas ao redor do golem, ou dun simplificado Kafka, ou dos alquimista, pero as historias sobre a Praga máxica deben asociarse cos viaxeiros internacionais, sobre todo de países protestantes e desenvolvidas por decadentistas checos e xermanos de fins do XIX". O rechamante é que estes relatos da Praga máxica serían alentados pola esquerda disidente checoeslovaca, nos anos 60, como un xeito de combater o realismo socialista oficial. Maxia contra poder. Ese relato do máxico "antes de 1989 axudou a rebentar a construción que tiña o réxime da vida e da literatura, pero na nova democracia parlamentaria corre o risco de prolongar a protesta nun anticapitalismo romantizado". Na Praga que visito resúltame imposible atopar, nin de lonxe, esa suposta aura esotérica ou máxica. Vexo unha luminosa cidade novecentista, art decó, racionalista. Decátome de como os imaxinarios poden alterar totalmente a percepción dun lugar, e como nos fan buscar noutro sitio o que carecemos. Son inmune á Praga esotérica. Maxia é precisamente o que me sobra de onde veño.  

"A vila é propiedade do castelo. Quen vive  ou durme aquí, vive en certo xeito no castelo". Franz Kafka. O castelo.

116. Antes das dez da noite, paseo pola ribeira do Moldava. Aínda hai moito tráfico. Da outra banda do río, en Mala Strána, o castelo ocupa a paisaxe toda. No centro dese outeiro, a catedral de San Vito, cos seus altos pináculos, advírtenos que a sociedade é unha pirámide que remata en Deus. Este gótico tan absoluto tennos aos galegos un punto inquedante. Observando no outeiro esa sucesión regular de pazos reais sen concesións á estética, como aburridos ministerios, teño de súpeto unha pequena iluminación. Nada orixinal, pero verdadeira. Claro, é o castelo da novela de Kafka, penso. Un castelo nun país de fronteiras borrosas, obsesión pola burocracia e a norma como ilusión de seguridade cando a cada xeración algo salta polos aires. A certeza de que nada é estable, nin sequera as certezas, agás ese castelo ominoso. Non andei perseguindo soños e estéticas eslavas nos bares composteláns nos 90, pero de súpeto, na ponte de Carlos, pregunteime, como de cando en vez, non virei a cabeza desde o solpor onde sempre paro cara o Leste, e onde tiña preguntas que facerme. Pensei en Risco e no seu Mitteleuropa, un diario no que hai máis silencios que palabras. Seguirei buscando nos meus silencios.

Comentarios