Unhas horas no cemiterio
HAI UNS días que lles contaba que, na miña opinión, narrámonos moito pero non nos narramos ben. Isto ten o seu reverso, tamén baixo o meu ver, na poesía galega: non nos contamos moito –a lírica representa, ano a ano, aproximadamente, o 1 por cento das vendas de libros en España, supoñemos que unha porcentaxe similar na Galiza–, pero si que o facemos ben. Se teño que poñerlle un defecto á nosa poesía actual sería unha entrega total á lírica do eu, desbotando en boa medida outras formas.
E é que existen outras poéticas históricas de interese, outras execucións xeniais e diferentes. É o caso dun dos libros máis peculiares que tiven o pracer de ler ao longo da miña vida: a Antología de Spoon River, o grande clásico do Medio Oeste estadounidense escrito por Edgar Lee Masters e que agora traduce Galaxia Gutenberg ao español por vez primeira en edición bilingüe con textos enfrontados, o que sen dúbida aumenta o valor da obra para os locais.
Todo o que rodea á Antoloxía é estraño, infrecuente. Masters nacera en Kansas, pero trasladouse de neno a unha localidade de Illinois e despois estudou Dereito en Chicago. As leis, como a tantos outros, non lle interesaban moito e puxo todos os seus esforzos na literatura, o que lle permitiu contar coa amizade de grandes escritores coma Sherwood Anderson (Winesburg, Ohio) ou Theodore Dreiser (Irmá Carrie) e participar do que se coñeceu como Renacemento de Chicago.
E en 1913 publicou Antoloxía de Spoon River. Aínda hoxe é un libro raro e apaixonante. Para comezar, non é unha escolma senón unha falsa escolma; para continuar, e por suposto, Spoon River non existe –aínda que sempre se asumiu que era un traslado de Lewistown, a vila de Illinois onde Masters se criara e onde o libro estivo prohibido por décadas–; para finalizar, os poemas son as confesións dende as tumbas e o Máis Alá dos mortos de Spoon River e a explicación do xeito, normalmente dramático, de chegar ao cemiterio.
Masters rachaba con toda a tradición poética estadounidense e mesmo británica. A súa antoloxía tiña verso libre, carecía por completo de musicalidade e non posuía, nin posúe, as evocadoras imaxes dunha Emily Dickinson nin a forza omnímoda dun Walt Whitman. Ezra Pound, sempre o mellor artesán, saudouna como unha obra mestra, un epitafio coma o dos mesmos mortos de Spoon River, porque o que a el lle gustaba, por entón, non lle gustaba a case ninguén.
De feito, a Masters tampouco lle gustaba moito. Axiña comezou a renegar del. Ata o seu pasamento, en 1950, declarou sempre que as súas melloras obras eran dous libros que, aínda hoxe, ninguén le, coñece ou publica. Ao seu pesar, converteuse en autor dunha soa obra... e foi unha que rematou odiando. Quen sabe, quizais se arrepentiu por expoñer as miserias dos que foran os seus veciños.
Porque a Antoloxía é un dos cumios das debilidades humanas e, tamén, un dos cumios da sátira social. Distribuídos en preto de 20 fíos narrativos que se enredan nun só novelo, os mortos de Spoon River falan de racismo e pobreza, de alcol e tabernas, de gando e regos. Da vida lonxe desa imaxe idealizada que xa por entón comezaban a vender os Estados Unidos, a da Idade Dourada e os magnates do petróleo e o tren coma Rockefeller ou Morgan. Atácanse sen piedade e acúsanse uns aos outros de levarse baixo terra. Lamentan o que deixaron atrás. Son, en resumo, tamén, os seus mortos e os meus. Por iso, sen querelo, Masters fixo, paradoxalmente, un libro inmortal.