Paralelismos

Coma os demais membros da miña xeración con conciencia política, lembro o Caso Pinochet coma un miliario que marcou as nosas ideas sobre os crimes contra a humanidade. Non se podía xulgar a Franco en España por razóns obvias, non se sabía demasiado na Galiza dos xuízos de Arxentina nos 80, ninguén pensaba que o asunto puidese estenderse a torturadores que seguían daquela en activo coma o infame Billy el Niño... e, de súpeto, apareceu Baltasar Garzón –nome que no país, despois da Operación Nécora, tiña un aquel de xuíz Dredd– e a piques estivo de facer xustiza da de verdade ao facer deter o ditador chileno no Reino Unido. Escapóuselle ao final, nunha escena que o mesmo ministro de Interior do Reino Unido daquela, Jack Straw, cualificou de ridículo, pero a impunidade dos xenocidas xa estaba en cuestión.

Calle Londres 38, ensaio que vén de se editar en España, reconstrúe da man de Philippe Sands, escritor e un dos avogados que participou no intento de extradición de Pinochet dende Reino Unido, aquel proceso e tenta trazar un paralelismo co caso de Walther Rauff, un dos grandes responsábeis do Holocausto, fuxido e instalado precisamente na Patagonia chilena baixo a protección de Pinochet. Edita Anagrama, quen, por certo, segue a insistir en publicar este tipo de obras en Panorama de Narrativas, nun xogo cos xéneros que, na nosa opinión, resulta absurdo e mesmo perigoso: a ficción protexe realidades que quedan deben quedar descubertas baixo o criterio de verdade no ensaio. Xa saben as lectoras a que polémica recente estamos a nos referir.

O libro de Sands é, sen dúbida, unha obra de interese. Presenta, na práctica, tres narracións intercaladas: unha primeira baseada no testemuño do autor, quen percorre os escenarios do caso londiniense vinte e cinco anos despois; unha segunda de pescuda sobre quen era en realidade Rauff, como chegou a Chile e que tipo de vida levou alá; e unha terceira, tamén de pescuda en Chile, sobre o papel xogado polo antigo militar nazi nos crimes contra a humanidade cometidos despois do golpe de estado de setembro de 1973 contra Salvador Allende, coa terríbel sospeita de que se converteu a máis dun cento de desaparecidos en fariña de peixe, produto que se fabricaba –entre outros– na fábrica que Rauff dirixía na Patagonia. A narración dos sucesos é fluída en todo momento e o estilo entre xornalístico e novelesco de Sands –claramente influído pola novela negra– axuda a converter a obra nunha lectura agradábel.

Non obstante, a conexión entre sucesos renxe: para Sands, que os viviu en primeira persoa e os investigou, esa conexión pode parecer evidente, mais para o lector deste ensaio non o é tanto. O autor demostra que Rauff, Pinochet e a Dina, a policía secreta do ditador, estiveron fortemente conectados ao longo do tempo, polo que o nazi quedou impune... mais non é sinxelo conectar esa impunidade coa que se deu no caso Pinochet en Londres, agás polo feito de que nos dous casos –e como adoita pasar– as altas esferas protexeron o xenocida –Pinochet a Rauff, Thatcher a Pinochet–. Calquera pode apreciar que Garzón, Carlos Castresana ou a intérprete Jean Pateras aparecen como heroes e que a impunidade do ditador non veu acompañada dunha vida tranquila como a de Rauff. Queda, polo tanto, unha moi boa obra de Historia cunha tese un chisco feble e unha mensaxe subxacente: os xenocidas –arestora, sen ir máis lonxe, Netanyahu– non deberían ter acougo en ningún curruncho do mundo, por remoto que este sexa.