Quen lembra Biafra? Algunha vez ténseme escapado a expresión "Tocouche para Biafra" diante do meu alumnado de Secundaria, que obviamente respondeu con cara de incredulidade. Moitos teñen dificultades para situar Nixeria nun mapa, xa o de localizar unha rexión concreta ou distinguir os igbo, os hausa e os ioruba semella un imposíbel. Quen lembra, máis preto, aos rohingya en Myammar? Canto van durar nos xornais as novas sobre os uigur? É un asunto dramático e complexo.
A diferenza doutros pobos, o igbo –habitante do surleste de Nixeria e masacrado no xenocidio de Biafra– si ten voces... e que voces. Até os anos 2000 posuía a de quen é o meirande novelista africano, Chinua Achebe, na actualidade nada menos que a de Chimamanda (Ngozi Adichie), quen xa ascendeu a ese olimpo literario no que se coñece e identifica a unha autora só co seu nome.
A Chimamanda axudouna, polo menos en España, a súa presenza en clubs de lectura. É unha autora cun estilo sinxelo e unhas reflexións fondas mais accesíbeis, polo que resulta ideal para este xeito de ler. Por iso cando atopei a tradución ao español de Second class citizen –Ciudadana de segunda, en editorial Alba– de Buchi Emecheta, o primeiro que pensei foi nas xuntanzas do meu traballo e corrín a lle dar a vara á miña compañeira Elba Cancio, sempre atenta a estas cousas, cun eslogan efectista: "Emecheta é Chimamanda antes de Chimamanda".
Hai unha clara diferencia entre Emecheta e Chimamanda: a boa orixe económica e cultural da segunda
Non errei moito no diagnóstico, en verdade. As dúas son novelistas, igbo e basean as súas obras máis coñecidas en experiencias persoais que, en aparencia, só están levemente ficcionalizadas e que teñen que ver coa marcha de Nixeria a outros países. Porén, hai unha clara diferencia entre Emecheta e Chimamanda: a boa orixe económica e cultural da segunda, privilexiada dentro do sempre difícil mundo africano, contrasta coa pobreza na que viviu os seus primeiros anos Buchi Emecheta.
Ciudadana de segunda é un libro terríbel. Adah, trasunto da autora –algo que sabemos pola autobiografía desta e tamén polos textos xornalísticos que a fixeron famosa, escritos en New Statesman dende os anos 70–, é unha muller dunha grande intelixencia natural que supera todo tipo de barreiras en Nixeria para acadar un magnífico posto na embaixada dos Estados Unidos... ao que renuncia para o que se supón que ten que ser unha vida mellor en Inglaterra, a metrópole, o lugar ao que os nixerianos viaxan para se formar, e despois regresar e construír unha grande potencia africana.
Nada disto resulta ser certo: Adah está no noveno círculo do inferno humano durante case que trescentas páxinas. É pobre a pesares da súa cultura e intelixencia, é negra nunha sociedade fondamente racista e ten que aturar un marido que, ademais de deixala embarazada con mirala, resulta tan noxento que o lector, simplemente, ten gana de estampar o libro contra o chan de cando en vez. Esa é a intensidade das verbas de Buchi Emecheta, finada en 2017 entre gabanzas sobre a súa condición de primeira grande novelista do continente e da que agora podemos gozar sen taxa en España, co privilexio ademais do camiño cultural xa percorrido por Chimamanda, a súa indubidábel filla literaria.
