COA ÚLTIMA novela de Erri de Luca volve á teima dos autores italianos por darlle voltas á relixión e á fe, indagando na súa esencia desde as discusións laicas da Europa dos setenta. Pero se cadra non sexan conscientes de que a propia Igrexa xa está marchando polo camiño da cultura e o entretemento.
TACTO
En La natura expuesta (Seix Barral, 2016), Erri de Luca aborda o proceso de liberación do braghettone da estatua dun crucificado, e a posterior fabricación dun pene "con principio de erección". O encargado é un artesán montañés que foxe da súa aldea do norte, tras coñecerse publicamente que lle devolvía o cobrado aos refuxiados aos que guiaba polos montes ata pasar a fronteira. Conforme o canteiro toca a escultura que debe recuperar, tallada por un artista de principios do século, descubre que a pel, no mármore, comeza a volverse escamas. O crucificado convértese en peixe; ou sexa en Cristo, conforme vai morrendo. Segundo a cristoloxía, esa mutación é o símbolo da propia verdade.
VISTA
É difícil seguir o camiño de De Lucca a través da súa límpida e poética narración. O fermoso personaxe do artesán podería ter prescindido do relato do Cristo. Pásame con moitos escritores e cineastas italianos. O peso da relixión é tan forte que ao final rematan sempre nese diálogo circular e repetitivo que viaxa ao esencialismo da relixión ou, nas películas de Sorrentino, á pureza dunha monxiña nova. É coma un sistema solar: tanto ten que no século XIV foses Mercurio e agora vaias camiño de ser Plutón, seguimos na órbita heliocéntrica. Se cadra iso se transforme coas novas xeracións. Profesores de Historia da Arte coméntanme que para os adolescentes as igrexas son libros escritos en arameo; non saben quen é Xonás ou María Magdalena. Como amar linguaxes do patrimonio cultural que non entendemos?
OLFACTO
Aínda que non nego aínda a forza social –mellor dito, a inercia– da Igrexa, supoño que a propia organización ten claro que está nunha nova fase. Os membros máis intelixentes da Igrexa decátanse de que nesta nova época van ter que especializarse en ser community managers, trend hunters e influencers; teñen aínda o inmenso poder das historias, pero como dicía nun Seisentidos anterior, tamén eles deberán proceder a descarnalas para un público nada beato; o Papa está a ser visionario non tanto como reformador –non reforma nada–, senón como visionario do libremercado relixioso. Nunca vin tantos cregos interesados na xestión do patrimonio cultural, en construír un novo universo de sentidos, en mellorar as súas destrezas en comunicalo. Ante a ausencia dos fieis nas igrexas, agora os turistas son o novo rabaño –efémero mais rendible– e a cultura, o novo apostolado. Se cadra a nova fortaleza da Igrexa está en que, de pura carambola, as historias de santos, mártires e baleas volven soar novas e frescas ás novas xeracións.
OÍDO
Na catedral de San Martiño de Mondoñedo acaba de abrir un pequeno centro de interpretación, deseñado con acerto por Pepe Barro; non se pode entrar directamente á igrexa, cómpre seguir un percorrido circular previo polas salas que explican os bispos e santos desta arquitectura primixenia. Lembroume ás penitencias das romaxes galegas, nas que a romeira camiña axeonllada en círculo solar ao redor da ermida antes de entrar a visitar o santo. Aquí peregrinamos na historia porque xa accedemos máis a un relato que a un espazo do espírito. Como é lóxico, neste circuíto hai un sentido práctico de control de fluxo de visitantes, pero a practicidade sempre é un asunto cultural. Cando entro na catedral abóuxanme a cabeza tres estorniños asustados. Deberon entrar coincidindo con algunha misa, con esa curiosidade famélica dos paxaros polos antros humanos. Hai algo que me conmove: os paxariños péganse ao mármore translúcido dunha fiestra. Saben que a liberdade é luz. Ninguén se preocupou por abrir as portas para que non morran de fame, pero aínda é cedo.
GUSTO
Se non me cren, voulles dar un dato. Na última Bienal de Venecia, o país revelación foi o Vaticano. O ministro de Cultura de facto da Santa Sede, o cardeal Gianfranco Ravasi, aprobou o proxecto do comisario Francesco Dal Co, que non é católico nin crente. Dal Co propúxolle ao cardeal construír dez capelas para "crentes e non crentes", no medio dun denso bosque insular. Foi a primeira vez que o Vaticano decidiu participar nun dos grandes escaparates da arte contemporánea mundial. Dal Co indica que non houbo interferencias eclesiásticas no traballo, e que o cardeal só lle preguntou unha vez: "Pero hai algunha cruz?".
