Blog |

Petar o timeline

Unha boa técnica de buscar grandes historias na erudición galega está en explorar as notas a rodapé: alí é onde adoitan perderse os grandes relatos do país
Arturo Pérez Reverte
photo_camera Arturo Pérez Reverte

Olfacto

Hai poucos libros polos que acudo de inmediato ás librarías en canto me entero do seu lanzamento, e desde logo non adoitan ser estar nos andeis de novidades -agás que sexan premios Goncourt-. O último o que lle tocou a miña ansiedade foi Xeoantropoloxía mítica da Costa da Morte (Toxosoutos, 2019) de Xermán Abella, Xelucho. Trátase dunha curiosa mestura entre reflexións de antropoloxía e teoloxía co procesado dunhas lecturas que sempre me pareceron infumables: os libros de fábrica, ou sexa, a contabilidade das parroquias. As contas de reparación de tellados e compra de cirios son desesperantes, pero alguén ten que facelo, e Abella asumiu esa responsabilidade por todos nós. O libro aínda incorpora anacos de recollidas de tradición oral. Abella pertence a esa fértil caste de eruditos locais da Costa da Morte, que son case un xénero humano en si mesmo, e que combinan un exhaustivo dominio do territorio co peneirado de arquivos locais. No libro hai moitas pérolas dispersas dese saber humano local: por exemplo, que os ventos celebraban  en Punta Nariga a súa asemblea, debatían as retesías e repartían o mar, ou que Santo Hadrián de Malpica é rencoroso e vengativo ata estremos dun Yahvé do Antigo Testamento. Velaí está o mellor da publicación, neses fragmentos dispersos que son coma os hidratos de carbono: un quere máis e máis. O ouro puro dos libros de erudición local son as pequenas historias, que son únicas. O seu autor dálles unha consideración, pero nós, lectores, podemos asignarlle outra.


Oído
Pásome a vida buscando esas pequenas historias que se atopan moitas veces nas notas a rodapé dos libros ou perdidas no medio das pasaxes nos que o autor quería trazar grandes marcos conceptuais. Pasa como coa cociña: ás veces os peixiños humildes que viven pegados ás pedras son os que teñen máis sabor. Nunha charla, dous rapaces insistíronme en onde sacaba eu as historias que contaba. Esperaban que lles desvelara a existencia dun libro máxico que abrías e che resolvía a vida de narrador de relatos. Pero ese libro non existe. As historias están dispersas, máis ben ciscadas, e a única fórmula é a curiosidade e non deixar de ler nada. É dicir, asumir a vixilancia permanente. No traballo, as bibliotecarias déixannos, ao carón da máquina de café, unha mesa con expurgos. A maior parte son libros intragables, non sei, homenaxes a notarios de Xaén na súa xubilación ou así. Pois ás veces hai unha grande historia perdida polo medio, na páxina 245, cando un amigo do notario rememora unha viaxe nun Dyane 6 cando eran universitarios nos 70, ata algunha praia nudista das Rías Baixas. Expliqueille isto aos rapaces e por suposto non me creron. Estaban convencidos de que me calaba a fórmula máxica.


Vista
Se hai que buscar unha referencia para este oficio de buscador de pequenas historias, cómpre atopala en don Raimundo García Domínguez, Borobó, o excelente xornalista director de La Noche. Hoxe está totalmente esquencido, como acontece con todos os xornalistas, borrados da memoria do mundo con máis rapidez mesmo que os escritores de literatura infantil. Seguro que algún de vostedes pensaban máis ben en Cunqueiro, pero Cunqueiro se non tiña que contar inventábao, o cal está moi ben, pero Borobó buscaba sempre unha historia, que é distinto. As súas lecturas sabían calibrar a relevancia dese suceso e o seu ollo narrativo era xornalístico, con todo o que iso supón.


Vou poñer un caso que me impactou no seu momento, e que se recolle nun volume dos seus prodixiosos Papeles, unha recompilación de artigos editados por Ediciós do Castro. Borobó escribe sobre o traslado dos restos de Rosalía desde o camposanto de Adina, en Iria, ata o Panteón de Galegos Ilustres. Cando desenterraron a Rosalía levaron o féretro á estación de Padrón para metelo no tren a primeira hora da mañá do día seguinte: en Compostela celebraríase unha coidada parafernalia, cunha procesión de antorchas escoltando a caixa ata Bonaval. O abraiante é que o ataúde quedou abandonado toda a noite alí na estación de Padrón. Só ficou velando a Rosalía de Castro unha nena pequena, pastoriña, que pasaba por alí, e lembraba de que na casa falaban da ‘santiña’. Borobó tivo a sorte de entrevistala de vella. Esa historia marxinal e tremenda non quedara nos grandes textos e crónicas da época. Se cadra algún prócer soubo dela, pero non lle pareceu decoroso escribila. O xornalista era consciente de que a soidade deses restos humanos abandonados na estación, en contraste co multitudinario acto do día seguinte, estaba describindo todo, absolutamente todo, sobre a construción dos referentes da nación. Habería a quen non lle gustou que o contara. Pois para iso estamos ou deberamos estar.


Tacto
Teño o meu timeline estes días petado con dous temas: o documental sobre os suevos que botaron na TVG2 e de xente escandalizada cos datos de uso da lingua galega da última enquisa do Instituto Galego de Estatística. Hoxe non falaremos dos suevos, senón de como este país nunca me deixa de sorprender. Os datos do IGE son inequívocos: a terrible caída do galego freouse e mesmo, nunha tendencia clara, algúns indicadores de uso están estabilizados ou en lixeirísima suba, como nos falantes infantís. Houbo desde quen interpretou os datos como unha manipulación da Xunta ata quen fixo trampa argumental e preferiu comparar o último dato co primeiro da serie, en 2003, e non co anterior de 2013. É para botar as mans á cabeza. Que a caída se ía ralentizar sábese desde hai moito tempo. Estaba prevista nos modelos de sociolingüística galega e explícase pola existencia de minorías resistentes e por determinada estrutura social. É dicir: que sexa bo ou malo é unha cuestión de valoración subxectiva. A clave é o que contan os datos sobre quen os interpreta. Que xente que supostamente traballa para evitar o descenso de falantes se recree en transmitir unha idea da Apocalipse -e polo tanto, do escaso valor que ten esa mesma lingua- explica moito sobre nós. Para unha vez que temos un dato do que podemos turrar! A min esa actitude, supérame. 


Gusto
Da última novela de Pérez Reverte, Sidi (Alfaguara, 2019) teño que pontificar algunha cousa: o achado de convertir un relato medieval sobre as fronteiras entre cristiáns e musulmáns na Península nun western só ten unha palabra: xenialidade. Hai que ter moita lucidez para chegar a algo tan sinxelo. Máis alá diso, na novela de Pérez Reverte hai trampas, previsibles por oficio, e que xa aburren un tanto: o coito cunha muller madura, independente e sofisticada -como calquera lectora posible do libro en papel- máis ou menos ao 40% do libro —nin moi ao principio, nin moi ao final—, o atractivo personaxe masculino de madurez recén inaugurada, e con contradicións morais disculpables porque é home de lei —o mesmo personaxe que Alatriste e Falcó—. 


Sinceridade
E hai outra cousa. Carlos Zanón escribe no Babelia unha divertida crítica deste escritor, e que para min resume todo. "Se Reverte dubida de algo, sae dubidado de casa". Escachei da risa. «O libro parece terse escrito como se non tivera existido medio século XX, pero para nada protestamos», engade. É unha novela na que non hai dúbidas, e as miserias só as cometen os malos. Pero arredemo, que ben escrito que está. Non me entusiasma, pero reconforta, de algún xeito. A mesma masaxe intelectual que provoca a serie Downton Abbey, por certo. Por certo, ao principio do texto postureei con que nunca ía buscar novidades mediáticas á libraría. Xa ven que non me libro de contradicións.