Benvido, Mr. Wenckheim
É POSÍBEL QUE cando comecen a ler este artigo estea xa desfasado. Pode que lle concederan a László Krasznahorkai o Premio Nobel de Literatura o pasado xoves; quizais llo outorguen o xoves vindeiro; ao mellor non o recibe nunca, como sucedeu co seu declarado ídolo, Franz Kafka. En calquera caso Acantilado, a editorial que o publica en español dende hai anos, debe de confiar no asunto, xa que vén de editar —supoñemos que con toda a intención— O barón Wenckheim volve a casa, novela que, en palabras do autor, pecha a tetraloxía iniciada con Satantango en 1985. A saída deste libro en español demorouse oito anos —o orixinal é de 2016— e coincide co anuncio feito polo autor húngaro de que Zsömle agarda, publicada este mesmo ano na lingua maxiar, será a súa derradeira novela.
Do mesmo xeito que en 1930 se publicitou o filme Anna Christie co impactante eslogan Garbo fala! —era a primeira vez que se ía escoitar a voz da actriz sueca, considerada por entón a muller máis bela do mundo—, Acantilado podería ter incorporado unha desas faixas tan aqueladas que dixese Enténdese a Krasznahorkai!. O escritor húngaro é coñecido polo seu complicado estilo e non renuncia a el: parágrafos enormes, que poden estenderse durante dez ou vinte páxinas, sen un só punto e seguido; falla de calquera tipo de referencia a quen fala ou actúa; presentación das accións no seu medio e non dende o comezo.
Porén, neste caso Krasznahorkai renuncia a profundidades temáticas como, por exemplo, as de E Seiobo regresou á terra e presenta un argumento que o lector galego facilmente poderá identificar, pois coincide nos seus trazos máis xenéricos co famoso filme Bienvenido, Mr. Marshall, unha das obras mestras de Luis García Berlanga. Unha vila húngara, propia xa do universo do escritor porque nela se teñen desenvolvido ata tres novelas máis súas, agarda o regreso do barón Wenckheim, que coa súa fortuna resolverá os atrancos económicos da cidade.
O problema é que non hai tal fortuna, posto que o barón é un elegante crápula, un ludópata que queimou nos casinos de Bos Aires o legado familiar e mesmo os cartiños que xenerosamente lle deron para a viaxe. O seu obxectivo non é partillar o diñeiro cos seus antigos veciños senón atopar un amor de mocidade. Todo vai rematar nunha catástrofe absurda.
Absurda: non utilizamos este adxectivo de xeito casual. A crítica adoita insistir con Krasznahorkai noutro adxectivo: apocalíptico. É unha cualificación moito máis acaída para a citada Satantango ou A saudade da resistencia e non tanto para esta novela, que amosa unha forte dose de expresionismo e deformación absurda nos personaxes individuais e colectivos. O contrapunto do barón, por exemplo, é o Profesor, especie de Unabomber que vive nunha cabana de plástico entre as silveiras; o propio nobre é un tipo esguízaro que ten un traxe amarelo e pouco máis; recibido en multitude na chegada do tren, o sainete aumenta cando o persoal se lanza a cantar No llores por mí, Argentina, do musical Evita.
Non pasaremos de aquí para non destripar máis elementos ilóxicos e satíricos dunha obra que, se atendemos ás palabras do propio autor, pecha unha das grandes traxectorias novelescas do comezo do século XXI en Europa Central, quizais xunto a dun Mircea Cartarescu que tamén publica novela e axiña desfilará por estas páxinas. Queda a arte novelesca para o futuro: a cuestión dos premios, mesmo do maior das letras universais, é, no fondo, tamén absurda.