Opinión

Destinos comúns

imgData

Aínda que se teña estendido o termo cultura da cancelación para se referir á —teórica— censura que sofren intelectuais varóns, brancos e europeos, e que lles impide expresar o que pensan —agás en dúas ou tres pezas por semana en grandes cabeceiras—, o século XX arroxa unha dramática lección: o sufrimento, o exilio e a morte asediaron aos escritores e escritoras progresistas e/ou pertencentes a determinadas minorías étnicas.

Para comprobar esta afirmación non hai máis que botar unha ollada ao terríbel índice que encabeza Sin tiempo para el adiós, o último libro de Mercedes Monmany, publicado por Galaxia Gutenberg e dedicado ás fortunas e, sobre todo, infortunios dos moitos escritores exiliados e forzosamente emigrados durante o século XX.

Antes de continuar coas moitas cousas positivas que ten a obra permítasenos sinalar un erro que se repite nos últimos tempos en certos selos: a falla dunha axeitada edición en libros que, coma este, teñen unha estrutura episódica e non lineal, polo que poden lerse igual a chimpos ou dende a primeira á derradeira páxina. Para quen opta por esta segunda opción, a máis convencional, resulta un chisco incómodo atopar cada pouco informacións repetidas que se presentan coma se o lector non as coñecese ou non tivese memoria para lembralas. Sen isto un gran libro sería aínda mellor.

Mercedes Monmany completa con este libro unha especie de triloxía, aberta con Por las fronteras de Europa, un enorme fresco da literatura europea contemporánea, con especial atención aos autores do Leste, máis descoñecidos no sistema español, e Ya sabes que volveré, retrato de tres autoras asasinadas en Auschwitz e, en especial, da magnífica Irène Némirovski, protagonista dunha insólita resurrección literaria anos atrás. Todos son libros eruditos, intelixentes e con sensibilidade cos padecementos de homes e mulleres de letras durante o século pasado.

Como resulta lóxico para calquera coñecedor do que Stefan Zweig, precisamente un dos autores tratados, chamou o mundo de onte, boa parte da obra está dedicada ao éxodo dos autores xudeus, perseguidos polos nazis non só en Alemaña, senón tamén nos territorios que Hitler ía conquistando no seu asasino camiño. Na compaña destes marcharon moitos intelectuais máis conservadores —coma os da familia Mann, de importancia pola súa actividade nos Estados Unidos— ou de esquerdas —con Brecht como bandeira—. O mesmo Zweig, coma Benjamin ou Tucholski, escolleu o suicidio, abafado polos crimes alleos.

A obra de Monmany, que usa habilmente os mellores autores como bandeira de enganche para escritores de menos sona, é un canto ao escritor como parte comprometida nunha sociedade.

Malia que o caso alemán/austríaco sexa predominante, non é exclusivo. Non por moi coñecida deixa de ser impresionante a historia de Joyce, xa que non fuxiu por asuntos políticos, senón polos opresivos costumes da sociedade irlandesa. Máis alleo ao lector español e o caso de Iorgos Seferis, o magnífico poeta grego, quen primeiro perdeu o seu paraíso infantil de Esmirna —agora Izmir, en Turquía— e despois a mesma Grecia a mans duns coroneis bárbaros.

A obra de Monmany, que usa habilmente os mellores autores como bandeira de enganche para escritores de menos sona, é un canto ao escritor como parte comprometida nunha sociedade. Se calquera pode estar de acordo na afirmación de que os valores estéticos dunha obra non están relacionados cos seus valores éticos, tampouco se pode negar que o grande escritor representa decote os valores do progreso, sobre todo cando quen manda usa a coacción, a censura e mesmo o asasinato para impoñer aquilo que desexa. E a lectura, por comparación, fai que o lector teña saudade deses escritores, que tanto botamos a faltar en tempos de desacougo.

Comentarios