De Valquiria a Abisinia
Pasou o día e pasou a romaría. Laszlo Krasznahorkai non apañou o Nobel nin tampouco o noso protagonista de hoxe, Mircea Cartarescu, visitante en Compostela neste mes de novembro e convertido cada vez máis en autor de culto despois de Solenoide e a triloxía Cegador, todas elas publicadas en español por Impedimenta. Regresa agora o autor romanés ás nosas librarías nun molde moi diferente, o da novela histórica, con Theodoros.
Se hai unhas semanas falabamos de que Krasznahorkai resultaba máis accesíbel na súa novela sobre un vello barón arruinado ca, por exemplo, na mítica Satantango, algo similar podemos dicir de Cartarescu con Theodoros. A novela histórica ten dado pezas mestras da narrativa do século XX, tamén dende a óptica experimental, como A morte de Virxilio de Broch ou Os idus de marzo de Thornton Wilder, e podemos dicir que esta novela está situada neste ronsel e non nos vellos odres da historia de best seller.
Non obstante, a proposta non deixa de ser atrevida: nada menos que case setecentas páxinas dunha intensa narración en segunda persoa. A tradición novelesca occidental trata de evitar o ti e é por algo: é un modo pouco frecuentado, que supón un narrador espectral para o lector e fiscalizador para o protagonista... e un personaxe principal reo dalgún crime que ás veces non chegamos a coñecer. Aínda menos habitual é na tradición galega e española, case allea, por exemplo, ao uso que fixo del o Nouveau Roman francés e, en particular, Michel Butor.
A mestría de Cartarescu permite que despois dun cento de páxinas o lector se afaga e centre a súa vista no protagonista e non no narrador, un protagonista baseado nun motivo que está a dar moita rendibilidade nas narrativas posmodernas: o do dobre. Theodoros é un personaxe histórico, protagonista dun episodio que, por certo, evoca nas súas páxinas tamén o noso protagonista da pasada semana, o xornalista nixeriano Dipo Faloyin: a destrución da Abisinia –actuais Etiopía e Eritrea– gobernada por Tewodros II a mans dos ingleses e, en especial, do xeneral Robert Napier, quen levou boa parte dos tesouros de Magdala ao Museo Victoria e Alberto de Londres, lugar onde aínda se poden ver.
Este personaxe histórico dá o salto a personaxe principal dun xeito borgiano –explicado, por certo, nunha breve nota final– a través duns escuros escritos do pasado que sosteñen que Tewodros II non era etíope senón un escuro aventureiro de Valaquia, o voivodato que se atopa no cerne da actual Romanía, país de Cartarescu como é sabido, que se fixo con esa coroa na mellor tradición doutros impostores histórico-literarios –—émbrese a historia do Boris Godunov recreada por Pushkin—.
O feito de que Theodoros sexa un aventureiro valaco permite a Cartarescu desenvolver toda a súa capacidade narrativa e descritiva nos escenarios de Romanía, Grecia, o Mediterráneo, Palestina –—cun ton de novela histórica dentro da novela histórica ao recrear tamén a historia de Salomón e a raíña de Saba— e a mesma Abisinia. E esta capacidade é asombrosa, mestura de lirismo e capacidade de avance na narrativa, de hipérbole coa fina ironía necesaria para que o lector sorría perante os delirios de grandeza do protagonista e algún dos seus acólitos, de polifonía tanto para recoller a semente dos particulares textos cristiáns etíopes como para achegar as escenas á linguaxe literaria actual, co seu contido de escenas violentas ou subidas de ton. En poucas palabras, un fondo cambio temático dende o ton alucinado e contemporáneo de Solenoide sen que desaparezan as chaves do estilo dun dos autores referentes da novela posmoderna e experimental.