MARIO VARGAS LLOSA ingresou o xoves como membro da Academia Francesa. "Aprendendo francés e lendo aos franceses, sen descanso, aspiraba secretamente a ser escritor francés", revelou no seu discurso. Sentinme identificado. Eu nunca quixen ser escritor en apátrida, quixen ser escritor francés. Puxen da miña parte no instituto, aprobando inmerecidamente a asignatura. O problema é que non me interesaba a gramática, coa súa diabólica variedade de tildes imprededibles. Ás veces, dúas por palabra. O que amo do francés é o xeito no que as palabras nacen no máis escuro do peito, flúen luminosas pola traquea e se modulan cos beizos. Non hai lingua tan sutil.
Este verán andei pola Occitania. Conducín alegre e solitario, percorrendo os lugares máis deshabitados e íntimos do país. Na máis ínfima vila francesa hai un monumento aos fillos da parroquia sacrificados pola patria na Guerra do 14 e unha panadeira con ollos de fiordo que che corrixe cando pides dous croissants sen diferenzar deux croissants (dous croissants) de des croissants (dos croissants).
A ceremonia de acollida a Vargas Llosa foi solemne, como todo o que organizan os galos no ámbito da cultura. Jean Paul Belmondo podería ser un actor gracioso, cun matiz bobalicón, pero Macron cadrou un reximento de paracaidistas rigorosos ante o seu cadaleito mentres soaba con importancia A Marsellesa.
O autor peruano vestiu a chaqueta verde bordada en ouro marcial e ergueu a espada —brunida de aceiro toledano— para situala "á altura da dignidade" que se lle concedía. Foi anunciado por unha orquestra sinfónica de tamborileiros.
Leo insistententemente que a Academia gala foi fundada por Armand Jean du Plessis, duque de Richelieu, duque de Fronsac e par de Francia, en 1635. A idea de oficializar unha tertulia de intelectuais tívoa Valentin Conrart en 1634. El comprendeu a necesidade de cultivar e podar unha lingua que, infelizmente, podía a estar mesmo na boca de calquera zapateiro iletrado. Propúxolla ao cardeal. A Richelieu non lle importaba levar a sona ao seu rego. Non tivo problema en ser elevado de aprendiz de soldado ao altar de bispo de Luçon, aos 22 anos, sen a idade requerida nin necesario ordeamento sacerdotal.
Hai un libro de Amin Maalouf (Unha cadeira que mira ao Sena) no que percorre a historia da institución gala. O xoves deume envexa ver a Vargas Llosa falando maxestuosamente entre o escritor libanés e a secretario perpetuo —ela pide o masculino— Hélène Carrère d’Encause, a historiadora que explica Rusia con máis calado.
Fun seguindo o discurso do novo academico coma se navegase nunha barca verde polo Loira nunha mañá de sol, sen tropezar cun tronco. Era tal o nivel de comprensión que pensei que falaba no seu melódico español. Pero, non. Dábao comprendido porque el estaba destrozando o francés con tanta eficacia como fago eu nas miñas expedicións aquitanas.
Nesas viaxes atopo, sen excepción, un dependente de gasolineira onde pido un café para levar. El aféame que diga porter (cargar) no canto de emporter (levar). «Acariciade o detalle», recomendaba Vladimir Nabokov. O escritor ruso tiña o francés por lingua natural, como calquera nobre coa decencia esixida para ser figurante nunha novela de Tólstoi. O pai de Nabokov evitara que aprendese ruso porque aforrarse o horror de escoitarlle falar ao xeito dos seus criados.
O máis parecido a un inmortal, un académico francés, que coñezo é Alfredo Conde. Foi nomeado cabaleiro das Letras e as Artes de Francia, pero non lembra onde puxo a medalla. O outro día estiven na súa casa. Non dá con ese metal precioso porque ten unha abundancia de libros, mesmo unha primeira edición do Quijote en América ou un Teatro crítico universal editado en pel de cabuxiña sacrificada mirando a Belén.
Nunha parede vinlle colgado un cadro pequeno e delicado. Son uns amieiros mollando as raíces na volta mansa dun río.
—Era dunhas tías miñas que viviron na Coruña. Pensamos que é un Picasso.
O río do cadro podería ser o Sena. Os académicos franceses son chamados inmortais en homenaxe ao primeiro deles que morreu, Pierre Bardin, en febreiro de 1635. Era preceptor do marqués de Humières; un rapaz disciplinado, pero inclinado en exceso a bañarse no Sena. Nunha incursión na auga invernal, temeu afogar.
Bardin, consciente de que lle concernía a vida do seu discípulo, boutouse ao río. Non o daba quitado. O barqueiro lanzouse para rescatar ambos. Agarrounos, pero non daba termado deles.
—Señores, non podo cos dous. Deben escoller —advertiu—.
Bardin, elegante e concienciado, aceptou:
—Soltareime eu. Non quero que se perda todo o francés que lle aprendín a este mozo cabal.
Exclamou "Vive la Academie! Vive la France!" antes de entregarse ao abrazo frío e mollado. O detalle desta traxedia poden atopalo na crónica De la prudence et de les bonnes règles de la vie (Da prudencia e as normas axeitadas para a vida). Non lle refiro o autor porque é anónimo. Seguro que o leu Vargas Llosa, sendo un cabaleiro tan preocupado polo formalismo. Mesmo someteuse con aplomo a varios posados monárquicos para o Hola!.
A última vez que o novelista francoperuano visitou A Coruña foi hai tres anos. Comprou na libraría que Manuel Arenas mima cerca da sombra aguda do Obelisco. Levou o Manual de urbanidad y buenas maneras de Manuel Antonio Carreño. O Nobel contoulle ao periodista Pablo Portabales o motivo:
—Es que no lo veía desde que era pequeño y estaba en el colegio Lasalle en Bolivia. Recuerdo que una de las normas más complicadas de seguir era la de comer con los brazos pegados al cuerpo.
As preocupacións destes días en Francia consisten en impedir que Macron suba a idade de xubilación aos 64 anos e en preguntarse se un señor que non escribiu un parágrafo con tres metáforas e un calambur en francés ten estatura para ser un dos corenta sabios que gobernan o idioma. Consideren que Richelieu vetou o ingreso de Pierre Corneille na Academia porque non residía en París. O filósofo D’Alambert fixo unha observación áceda ao respecto:
—Corneille era culpable de ser mellor poeta que o cardeal.
Mario Vargas Llosa estivera antes na Coruña, en 1982. Xogaba Perú contra Polonia, perdeu Perú contra Polonia por 1 a 5. Cústame pensar que ese fose o motivo de visitar a cidade das 606 galerías. Seica por aqueles anos dera unhas charlas en Galicia. Debo preguntarlle ao meu exdirector Lois Caeiro, quen actuou de virxilio do novelista nesa estadía. Lois garante que o autor mantivo un comportamento "cariñoso e disciplinado". A un director canso de poñer orde e sensatez cada mañá nun xornal calquera pode parecerlle "cariñoso e disciplinado". Lander Mendieta, publicista de Bilbao, tratou a Vargas Llosa cando este ambicionou ser virrei de Perú. Levoulle a campaña nas eleccións de 1990, perdidas contra Fujimori. Definiume o académico coma «un neno caprichoso e indomable».
Pode que sexa condición do xenio. Pode que Picasso tamén se comportase dese xeito errático, sobre todo coas mulleres. A Fundación Luis Seoane da Coruña desenvolve o ciclo de conferencias sobre o pintor Amantes, musas e modelos.
Interésame a etapa coruñesa de Picasso, cando era un cativo feroz que quizáis pintou meandros fluviais con árbores para as tías de Alfredo Conde. Busco detalles en Filming Picasso, que acaba de publicar o documentalista Luis Revenga.
Picasso queda difuminado na complacencia de Revenga consigo mesmo. Conta que se emborrachaba con Rafael Alberti na casa de José Bergamín. Cando cansaban de beber baixaban á rúa para mexar contra unha árbore, sempre a mesma sufrida árbore. Daquela Bergamín recitaba:
—Soy una sombra, parezco un esqueleto y lo soy. Tenéis que buscarme un esqueleto; pero grande, eh?
